Mondelinge of schriftelijke overlevering en aantal auteurs

In Genesis 18 het eerste boek van de Thora wordt duidelijk gemaakt wat God verlangde van Abraham: dat hij zijn kinderen en hun nakomelingen zou leren “om de weg van Jehovah aan te houden door te doen wat juist is en rechtvaardig.”

Die weg welke de mensen kunnen volgen is kenbaar gemaakt in een reeks boeken die samengebracht zijn als de Heilige Schrift of de Bijbel.

Stilleven met bijbel, Vincent van Gogh (1885) (Photo credit: Pachango)

In al die boeken wordt er over God gesproken en komt God veelvuldig aan het woord. Sommigen denken dat in de oude boekdelen of de Hebreeuwse Geschriften (Het Oude Testament) er een ander God naar voor wordt gebracht dan in de Griekse Geschriften of het Nieuwe Testament. Indien zij die boeken werkelijk eens goed zouden lezen zouden zij merken dat het wel degelijk één en dezelfde God is, maar dat sommige mensen er een nieuwe god bij hebben geschapen, namelijk Christus Jezus. De wijzigingen die Jehovah God doorheen de geschiedenis op verzoek of als toegeving naar de mensen heeft ingevoerd, vallen hen dan wel op, maar zij zien niet in dat die niet moeten inhouden dat er daarom een persoonsverandering zou moeten plaatsgegrepen hebben. In het begin zijn ouders naar hun kleine kinderen ook zeer streng terwijl zij meer toegeven aan de ouder wordende kinderen, maar daarom veranderen de ouders toch niet?

De Heilige Boeken zijn niet uit de lucht gevallen en doorheen al de werken is een rode leidraad te merken die heel consequent mag genoemd worden. Het Boek groeide met het volk. Naargelang de geschiedenis vorderde vorderde ook het boek, want er gebeurde meer dingen en er waren zaken waar God moest optreden, bijstellen of richting geven. En voor de mensheid werden die richtlijnen opgetekend, zodat de mensen ook geen excuus zouden hebben dat zij er niets van wisten. Iedereen kan op de hoogte geraken van de verordeningen van de Heer.

Van oudsher werden eerst op stenen tafelen, later op perkamenten rollen, vervolgens op papyrus rollen en dan op papier de vele verhalen van het volk en de vele Woorden van God opgetekend. De groeiende Bijbel bracht de verhalen en vaststelling van de wetten. Hoe de Bijbel een boek werd begint met de geschiedenis van het schrift en de impact ervan op het jodendom, maar zoals het gaat duiken boeiende vergelijkingen met andere geschiedenissen van ‘tekstualisatie’ samen op. Samen met een breed scala van vergelijkbare geschillen over de bronnen van religieuze autoriteit. Hierbij stellen velen de vraag of het heilige boek de enige autoriteit is. Of zijn er specialisten met sterke beweringen om te interpreteren? Wat gebeurt er als zij het niet eens?

U zal kunnen merken dat er veel gediscussieerd wordt over het al of niet origineel zijn van teksten of hoe zij moeten opgevat worden.

De meeste niet-literaire verenigingen (maar niet alle) zullen leerkrachten hebben om  onderwijs te geven in religieuze zaken, waarbij zij al of niet voorafgaande uitgangspunten zullen hebben van waaruit zij de materie gaan benaderen. Eveneens kunnen zij door hun bepaalde overtuigingen overgaan tot bepaalde interpretaties welke leiden naar een (al dan niet)  tot cultus leidend optreden. Hiervoor hoeven zij niet per se tot priesters worden gewijd. Ook gewone leken kunnen die Heilige Boeken ter hand nemen en bespreken. Ook niet theologisch gevormden kunnen die literatuur ofwel zuiver uit literair oogpunt bekijken of ook uit het godsdienstig beleven bespreken. De God, Schepper van hemel en aarde heeft nooit geëist dat zij die Zijn Woord zouden horen of zouden willen begrijpen een universitaire theologische opleiding moesten volgen. Doorheen de geschiedenis heeft God ook gewone, zelfs ongeschoolde mensen gebruikt om Zijn Woord naar het Volk over te brengen.

In het verleden zijn er meerdere ook profeten die opstaan spontaan zijn, personen die geïnspireerde uitspraken brachten of mensen die het op zich namen om onder leiding van God anderen te begeleiden of om te protesteren. Deze Profeten konden aristocraten zijn, of komen uit nederige gezinnen, maar ook vrouwen kunnen geest bezeten zijn. Ook vandaag laat God Zijn Volk niet in de steek en zend Hij Zijn Kracht uit over die mensen die Hem willen aanhoren. Anders zou het bidden of verzoeken naar antwoorden weinig zin hebben. Gods Kracht kan verzocht worden om leiding en inzicht te geven. Zij die God hierom verzoeken mogen er ook verzekerd van zijnd at God , indien hun hart oprecht is, hen ook zal begeleiden, raad en inzicht geven. Mannen en vrouwen kunnen zo de Geest van God tot zich voelen komen en speken onder de leiding van die Heilige Geest.

Verscheidene volkeren nemen aan dat zij de oorspronkelijke of eeuwige wetten opvolgen sinds mensengeheugenis. Hun vertrouwen in de eeuwige wet was deels te wijten aan het ontbreken van een schriftelijke vastlegging om het uit te dagen. Maar het was ook te wijten aan de intellectuele onderzoeksmogelijkheden van rechterlijke beslissingen van geval tot geval door de eeuwen heen. Uitgangspunten werden onderscheiden en begrepen.

Traditioneel werden in de oudheid de verhalen mondeling doorgegeven, mits maar weinigen de mogelijkheid hadden om die overlevering vast te leggen in bronnen die anderen konden opnemen en her inzien door herkenbare tekens. De aanhangers van de mondelinge Thora waren eveneens flexibel: ze filosofeerden over hun ongeschreven wet, identificeerden haar basisprincipes, brachten volgens sommigen zelfs wijzigingen aan terwijl ze beweerden niets te veranderen. In tegenstelling tot de aanhangers van de schriftelijke Thora, die zeer bewust waren van de belangrijkheid van het correct bewaren van de teksten. Zij die de teksten voor het eerst opschreven of kopieerden voelden een aandrang om dat zo precies mogelijk te doen zoals de woorden tot hen waren gekomen. Die aanhangers van de geschreven teksten waren dan ook dikwijls minder tevreden met de mondelinge overdragers. Zij werden dan ook wel eens als de traditionele en conservatieve schriftstellers aanzien die boos tegen hun tegenstanders waren. Naar de Koran toe kan men dat zelfde fenomeen aantreffen en stelt zich ook de vraag van mogelijke vertaling zonder de eigenheid van de tekst geweld aan te doen. Er zijn namelijk gelovigen die vinden dat men de Heilige Geschriften niet kan vertalen en deze moet lezen en bestuderen in de originele talen: het Hebreeuws, Aramees, Grieks en Arabisch.

De soennieten, je zou kunnen zeggen ‘de orthodoxen’, volgen op de voet de tekst van de Koran. De gewoonten en gebruiken van de profeet zijn overgeleverd in de canonieke traditie, formeel verzameld en vastgelegd. Letterlijke interpretatie van het geschreven woord produceert een strak traditionalistische cultische praktijk.

De sjiieten, daarentegen, hebben hun religieuze denken vrijer en meer open staan voor andere systemen van het denken.

Sommigen denken dat de bijbel voortdurend ingehaald wordt door nieuw onderzoek. Volgens bepaalde wetenschappers zouden meerdere passages uit Jozua en Rechters gekopieerd zijn naar Genesis en Numeri. Maar hierbij kan men eveneens de vraag stellen of dat wel zo belangrijk is en een reden kan zijn om het geloof te ondergraven.

William M. Schniedewind geeft in zijn boek  How the Bible Became a Book: The Textualisation of Ancient Israel toe dat hij wordt geconfronteerd met een groeiende groep van geleerden zich op een latere datum toeleggen dan hij die voor de zevende eeuw voor Christus als de datum voor de invoering van de schriftelijke Thora kiest, terwijl de vijfde eeuw voor Christus op grote schaal verkozen wordt.

Schniedewind stelt voor dat het meeste van de Pentateuch voorgaand aan de ballingschap moet zijn vanwege de grote belangstelling die het toont voor het noordelijke koninkrijk van Israël. Deze grote regio (later bekend als Samaria), oorspronkelijk bewoond door de zonen van Jozef, werd een krachtige en welvarende provincie van het Perzische Rijk.

Schniedewind vraagt zich af waarom Bijbelse uitgevers in de na-exilische periode zo veel zouden moeten hebben geschreven over de eenheid van de 12 stammen van Israël als ze niet langer geïnteresseerd waren in de pogingen om Samaria te integreren met Juda. Nadat Samaria was aangevallen door Assyrië in 722 en vernietigd in 701, was het niet langer een bedreiging voor Juda, en dus als Schniedewind stelt, niet meer van belang voor de schrijvers van na de ballingschap, waardoor het volgens hem natuurlijk aanvoelt dat de Pentateuch niet kan geschreven zijn na de ballingschap.

Vast staat dat nergens wordt aangegeven dat Mozes de enige schrijver zou zijn. Als men goed de tekst doorneemt kan men voldoende aanwijzingen vinden die de richting van Mozes uitgaan. (Exodus 17:14; 24:4; 34:27; Numeri 33:2; Deuteronomium 31:9, 19, 22, 24-26). Er zijn veel gedeelten waarvan de woorden rechtstreeks aan Mozes toegeschreven worden, te beginnen met zijn eerste opgetekende gesprek (Exodus 2:13, 14) tot aan de laatste zegen die hij uitsprak over het volk (Deuteronomium 33:1-29), met inbegrip van enkele van zijn langere toespraken (Deuteronomium 1:1; 5:1; 27:1; 29:2; 31:1) en opmerkelijke liederen (Exodus 15:1-19; De 31:30-32:43).

In 20 van de 27 hoofdstukken van Leviticus wordt ons in de openingsverzen verteld dat wat volgt, de woorden van Jehovah zijn die hij tot Mozes sprak opdat deze op zijn beurt het volk daaromtrent kon inlichten. Natuurlijk kan het gerust mogelijk zijn dat iemand anders deze dan toch nog later heeft opgetekend, maar het blijven dan nog steeds die door Jehovah aan Mozes uitgesproken woorden, welke dan misschien bij mondelinge overlevering waren overgedragen om later neergepend te worden. Hetzelfde geldt voor meer dan vijftig gevallen in het boek Numeri. Dus met uitzondering van de laatste verzen van Deuteronomium bevat de Pentateuch zelf het bewijs dat Mozes werkelijk de schrijver, zo niet de voortverteller was.

Bij ander passages in de bijbel vinden wij nog bevestigingen dat de Pentateuch door Mozes werd opgetekend (Jozua 1:7; Re 3:4; 2Koningen 18:6; Maleachi 4:4). Mannen als David (1Koningen 2:1-3), Daniël (9:11), Ezra (6:18), Nehemia (8:1), Jezus (Markus 12:26; Lukas 16:29; Jo 7:19), Lukas (24:27) en Johannes (1:17) schrijven dit werk aan Mozes toe. Nog rechtstreekser zijn de woorden van Jezus, die erkende dat Mozes de schrijver was (Markus 10:3-5; Jo 5:46, 47), hetgeen de Sadduceeën eveneens erkenden (Markus 12:18, 19).

Verscheidene wetenschappelijke mensen die twijfelen aan God en aan Zijn Woord denken eerder dat zij juist denken dan dat de Geschriften juist zouden zijn. Voor hen zijn die geschriften trouwens maar verhaaltjes of literaire werken die met een grove korrel zout moeten genomen worden.

Als  belangrijk deel van Gods geschreven Woord, omdat het een solide fundament vormt waarop veel van wat volgt, rust, is het belangrijk voor de lezer om voor zich zelf uit te maken waaraan hij het meest geloof wil hechten: aan die wetenschappers die om de vijf voeten hun bevindingen moeten bijsturen aan nieuwe ontdekkingen of aan de overgeleverde traditie van getrouwe gelovigen en aan de zekerheid van de Schepper die de Waarheid wil laten zegevieren?

Indien u twijfels koestert moet u na gaan wat er archeologisch vast kan staan en hoe de volkeren in die tijd zouden handelen en tegenover bepaalde gebeurtenissen staan.

De authenticiteit van Deuteronomium als een boek van de Bijbelcanon en het auteurschap van Mozes worden goed gestaafd door het feit dat de joden Deuteronomium altijd als een deel van de Wet van Mozes hebben beschouwd. De bewijzen voor de authenticiteit van Deuteronomium zijn over het algemeen dezelfde als die voor de andere vier boeken van de Pentateuch.

Jezus, de belangrijkste autoriteit die de authenticiteit van Deuteronomium bevestigde, citeerde er ook meerdere malen uit. (Vergelijk: Deuteronomium 6:5, 13, 16; 8:3; Markus 12:30 en Mattheus 4:1-11). Ook Paulus haalt Deuteronomium aan (Vergelijk Deuteronomium 30:12-14 en 32:35, 36 met Romeinen 10:6-8 en Hebreeën 10:30).

Volgens Van der Toorn in zijn boek Wie schreef de Bijbel? werd er van het boek Deuteronomium in de tempel een ‘moederafschrift’ bewaard.

Dat exemplaar diende als voorbeeld voor afschriften die elders gebruikt konden worden. Na ongeveer veertig jaar was dat ‘moederafschrift’ versleten en moest er een nieuw exemplaar worden gemaakt. Bij die gelegenheid kon de tekst worden geactualiseerd. Op gezag van de hogepriesters konden dan noodzakelijke toelichtingen of nieuwe inzichten worden toegevoegd. Van der Toorn ziet aanwijzingen voor vier opeenvolgende edities.

De profetenboeken zouden hun oorsprong hebben in verzamelingen met losse profetische uitspraken die in de tempel bewaard werden. Aanvankelijk ging het om de vastlegging van mondeling gegeven orakels, later zouden profeten hun boodschap vooral schriftelijk hebben doorgegeven door toevoegingen aan het bestaande materiaal. Dat hangt samen met een door Van der Toorn veronderstelde omslag in hoe men tegen openbaring aankeek. Vroeger ging het om direct contact tussen God en mensen die op een of andere wijze iets van Hem doorkregen en dat doorvertelden.

Vanaf de zevende eeuw voor onze jaartelling kwam steeds meer de nadruk te liggen op het geschreven woord. Alleen het vastgelegde woord, afkomstig van een schrijver met autoriteit, had nog gezag. Dat maakte de schrijvers als beheerders, en in veel gevallen ook uitvinders, van die schriftelijke tradities tot belangrijke mensen. Hier ligt de oorsprong van het idee van de Bijbel als heilig boek.

Van der Toorn neemt nadrukkelijk afstand van de traditionele protestantse opvatting dat de Bijbel zichzelf bewijst als goddelijke openbaring. Hij stelt ontnuchterend vast dat het een constructie van de schrijvende elite was die daarmee zichzelf aanstelde als beheerder van het religieuze erfgoed en paal en perk stelde aan openbaring als een levende bron.

Dat de geschriften toch zeer vroeg konden geschreven zijn kan niet enkel in de Joodse overlevering te vinden zijn maar in de nostalgische wijze van schrijven en in de taalvorm die doorheen het werk is gebruikt. Er zijn namelijk taalkundige en tekstuele bewijzen dat de taal veranderde in de zevende en vijfde eeuw voor de gewone tijdrekening. De grammatica, zinsbouw en woordenschat van de Pentateuch zijn niet hetzelfde als in de late Hebreeuwse taal. Er zijn woorden in het schrijven van Ezechiël, een priester in de ballingschap, aanwezig die niet te vinden zijn in de Pentateuch, en zinswendingen en woordenschat in de Pentateuch, die niet te vinden zijn in Ezechiël. Dit is een struikelblok voor diegene die de Pentateuch aan een latere datum toeschrijven.

Om een juiste tijdsbepaling van een schrijven te doen moet men rekening houden met de demografische gegevens, de leeftijd van de bevolking, invloeden van buitenaf en het meest voorkomende taalgebruik van die tijd. In dit geval moet er ook rekening mee gehouden worden met de priesters hun status en na gegaan worden of zij in ballingschap gingen of achter bleven.

Als de priesterlijke redactie jaren van ballingschap had in Juda zou het redelijk zijn om te verwachten dat zij een archaïsche manier van spreken bewaarden, maar hier zit hem de kneep, Ezechiël, het favoriete model voor het late Hebreeuws, was eigenlijk al in ballingschap en had een veel bredere ervaring. Ook is de oude wijze van spreken te verschillend met de latere schrijfwijze en woordgebruik van Ezechiël. Maar dat kan zijn omdat hij een grotere woordenschat kon hanteren door dat hij beter opgeleid was dan de bevolking als geheel. Toch zou het maken van generalisaties op basis van Ezechiël alleen onvoorzichtig kunnen blijken .

+

Vervolg van: Het schrijven van de Pentateuch

++

Aanvullende lectuur:

1. In debat met orthodoxe gelovigen
2. Stichting Herziene Statenvertaling trekt Genesis en Psalmen terug
3. Lezing Genesis h1v1-2 #1 vertalingen &verklaringen
4. Lezing Genesis h1v1-2 #1 vertalingen &verklaringen #1 God Schepper #2 vertalingen
5. Lezing Genesis h1v1-2 #1 vertalingen &verklaringen #1 God Schepper #3 Verklaring
6. Lezing Genesis h1v1-2 #1 vertalingen &verklaringen #4 Georganiseerde wereld
7. Lezing Genesis h1v3-5 #1 vertalingen & verklaringen
8. Lezing Genesis h1v3-5 #1 Eerste Dag #2 Licht
9. Lezing Genesis h1v3-5 #2 verwijzingen
10. Lezing Gensesis h1v6-8 #1 vertalingen & verklaringen
11. Lezing Genesis h1v6-8 #2 verwijzingen
12. Lezing Genesis h1v9-13 Vertalingen
13. Lezing genesis h1v9-13 verklaring
14. Lezing Genesis h1v9-13 #2 Verwijzingen
15. Deuteronomium en profetenboeken met Is de Bijbel geïnspireerd of vooral gemanipuleerd?
16. Oudste Hebreeuwse tekst

++

1. Noah’s Perseverance
2. Working for God