Schapen en bokken 2 Bruikbaar en onbruikbaar – Goede en slechte daden

Bruikbaar of ondeugdelijk

Lolium temulentum, ook bekend als dolik, een eenjarige plant behorende tot de familie Poaceae of Grassenfamilie die ongeveer 1 meter hoog wordt en groeit in graanvelden.

In de serie van zeven gelijkenissen over het Koninkrijk in Matt. 13 zijn er twee die spreken over wat er zal gebeuren bij het oordeel. Dat is de gelijkenis over het onkruid tussen de tarwe en de gelijkenis over het sleepnet. De eerste gaat over een veld met tarwe, waartussen onkruid mee opgroeit. Daarbij gaat het om een bepaalde soort onkruid, nl. ‘dolik’ (het is jammer dat de NBG vertaling dat niet duidelijk maakt). Dit lijkt sprekend op tarwe, maar tegen de oogsttijd levert het geen bruikbare vrucht op. In de gelijkenis zegt de heer dan:

“Haalt eerst het onkruid bijeen en bindt het in bossen om het te verbranden, maar brengt het koren bijeen in mijn schuur” (Matt. 13:30).

In de gelijkenis over het sleepnet luidt het slot:

“Wanneer het vol is, haalt men het op de oever, en zet zich neer en verzamelt het goede in vaten, doch het ondeugdelijke werpt men weg” (Matt. 13:48).

English: Poaceae, Darnel, Cockle, habitus. The ripe, dried fruits are used in homeopathy as remedy: Lolium temulentum (Lol-t.) Deutsch: Lolium temulentum, Poaceae, Taumel-Lolch, Habitus. Die reifen, getrockneten Früchte werden in der Homöopathie als Arzneimittel verwendet: Lolium temulentum (Lol-t.) (Photo credit: Wikipedia)

Ook hier zal de toepassing duidelijk zijn. Het bruikbare, dat wat vrucht heeft gedragen, staat ten dienste van de heer van het land. Wat geen bruikbare vrucht gedragen heeft, of, in de termen van de andere gelijkenis, het ondeugdelijke, wordt weggeworpen of verbrand. Let op dat het hier niet gaat om een afweging van de goede delen tegen de slechte delen van hetzelfde ‘product’, dus van de goede en slechte daden van het individu. Het gaat om bruikbaar of ondeugdelijk. Het is niet zo dat onze goede daden op de ene schaal van de weegschaal worden gelegd en onze zonden op de andere en dat dat gekeken wordt wat zwaarder weegt. Als we ‘in Christus’ zijn zijn onze zonden hoe dan ook vergeven. Maar het gaat erom of we aan het eind van onze proeftijd bruikbaar zijn of niet. Als we bruikbaar zijn worden we aangenomen; dan ligt er straks voor ons een taak in Christus’ Koninkrijk. Zijn we ondeugdelijk dan worden we verworpen; we zijn dan simpelweg onbruikbaar.

De rechterstoel

De apostel Paulus schrijft, met gebruik van een iets ander beeld, aan de Korintiërs:

“Want wij moeten allen voor de rechterstoel van Christus openbaar worden, opdat een ieder wegdrage wat hij in zijn lichaam verricht heeft, naardat hij gedaan heeft, hetzij goed, hetzij kwaad” (2 Kor. 5:10).

In zijn brief aan de gemeente te Rome spreekt hij in datzelfde verband over de rechterstoel Gods (Rom. 14:10). Dat slaat op hetzelfde oordeel, in overeenstemming met Jezus’ eigen woorden:

“Want gelijk de Vader de doden opwekt en doet leven, zo doet ook de Zoon leven, wie Hij wil. Want ook de Vader oordeelt niemand, maar heeft het gehele oordeel aan de Zoon gegeven” (Joh. 5:21-22).

In Matt. 25 staat een gelijkenis opgetekend die dit oordeel beschrijft. Het beeld is dat van twee groepen ‘gelovigen’ voor Christus’ rechterstoel, gescheiden

“zoals de herder de schapen scheidt van de bokken” (Matt. 25:32).

Tot de ene groep wordt gezegd:

“Komt, gij gezegenden mijns Vaders, beërft het Koninkrijk,”

en tot de andere:

“Gaat weg van Mij, gij vervloekten.”

Als we vervolgens nagaan waarom de ene groep wel wordt aangenomen en de andere niet, dan blijkt dat dat gebeurt op grond van hun gedrag. De ene groep heeft, als het ware, Christus’ gezicht getoond aan hun medebroeders en -zusters; de andere heeft dat niet gedaan. Het gaat kennelijk niet om de leer of om de naam die wij dragen, maar om de vraag of Christus in ons gestalte heeft gekregen (zie blz. 57: ‘Gerechtigheid door geloof’).

Dit laatste punt wordt op diverse plaatsen in Jezus’ prediking verder uitgewerkt. In Lucas 10 komen de 70 discipelen terug van hun predikingsopdracht. Enthousiast vertellen ze:

“Here, ook de boze geesten onderwerpen zich aan ons in uw naam.”

In zijn antwoord zegt Jezus:

“Verheugt u niet hierover, dat de geesten zich aan u onderwerpen, maar verheugt u, dat uw namen staan opgetekend in de hemel.”

Ook al kunnen we wonderen verrichten in Jezus’ naam dan brengt ons dat op zichzelf nog niet in het Koninkrijk. Dat had Hij ook in de bergrede al aangeduid, toen Hij zei:

“Niet een ieder, die tot Mij zegt: Here, Here, zal het Koninkrijk der hemelen binnengaan, maar wie doet de wil mijns Vaders, die in de hemelen is. Velen zullen te dien dage [kennelijk ten tijde van het oordeel] tot Mij zeggen: Here, Here, hebben wij niet in uw naam boze geesten uitgedreven en in uw naam vele krachten gedaan? En dan zal Ik hun openlijk zeggen: Ik heb u nooit gekend; gaat weg van Mij, gij werkers der wetteloosheid.” (Matt. 7:21-23).

Het gaat er kennelijk niet om dat wij ‘erbij geweest zijn’. Dat zou valse gerustheid geven. Wij moeten Christus hebben getoond in ons leven. En de meerderheid zal dan blijken niet aan dat criterium te hebben voldaan, want Hij had eerder gezegd:

“Gaat in door de enge poort, want wijd is de poort en breed de weg, die tot het verderf leidt, en velen zijn er, die daardoor ingaan; want eng is de poort, en smal is de weg, die ten leven leidt, en weinigen zijn er, die hem vinden” (Matt. 7:13-14).

Merk daarbij op dat het oordeel gaat tussen mensen die allen pretenderen van Christus te zijn geweest. Opstanding en oordeel zijn er alleen voor diegenen die ‘talenten’ of ‘ponden’ hebben gekregen om voor hun heer mee te handelen. Onder hen wordt afrekening gehouden. Het zou zinloos zijn om diegenen die zo’n opdracht niet hebben ontvangen, die de heer wellicht niet eens hebben gekend, verantwoordelijk te houden voor het feit dat Christus in hen niet gestalte heeft verkregen. Als we dat inzien, begrijpen we ook de driedeling die de profeet Daniël aanbrengt, als hij schrijft:

“Velen [dus niet allen] van hen die slapen in het stof der aarde, zullen ontwaken, dezen tot eeuwig leven en genen tot versmading, tot eeuwig afgrijzen” (Dan. 12:2).

Dit duidt de volgende drie categorieën aan:

• Zij die niet opstaan (die niet behoren tot de ‘velen’)
• Zij die opstaan en eeuwig leven ontvangen
• Zij die opstaan en veroordeeld worden.

In overeenstemming daarmee zegt Matteüs:

“Dezen [de afgewezenen] zullen heengaan naar de eeuwige straf, maar de rechtvaardigen [dwz. zij die gerechtvaardigd zijn, zie hoofdstuk 6] naar het eeuwige leven” (Matt. 25:46).

Over die eeuwige straf spreekt het boek Openbaring als ‘de tweede dood’ (Op. 20:14, zie ook Op. 2:11). Dat kan alleen maar betekenen dat zij opnieuw, en nu voorgoed, zullen sterven. Deze straf is in die zin eeuwig, dat hij onomkeerbaar is. Van een eeuwige pijniging weet de Bijbel niets (zie Addendum 2).

+

Voorgaande:

Verlossing #7 Christus levend in de gelovige

Verlossing #8 Gerechtigheid door geloof

Schapen en bokken 1 Aangenomen, verworpenen en slaven

+++

Schapen en bokken 1 Aangenomen, verworpenen en slaven

Inleiding: Aangenomen en verworpenen

Jezus heeft in zijn leer veel te vertellen over het oordeel dat bij zijn terugkomst zal beslissen over de vraag wie aangenomen zullen worden en wie verworpen. Het criterium daarbij is wie de leerschool van het leven zodanig heeft doorlopen dat hij een bruikbaar dienaar is geworden. Niet onze leerstellingen of onze kerkelijke gezindte zijn doorslaggevend, maar de vraag of Christus in ons gestalte heeft verkregen.

 

Werkenden en hun beloning. – Man en kinderen poseren met bekroonde bokken (Foto credit: Wikipedia)

We hebben in het voorgaande hoofdstuk betoogd dat de mens volgens de Bijbel van nature sterfelijk is en dat eventuele onsterfelijkheid wordt verleend bij de opstanding uit de doden. Uiteraard wordt deze onsterfelijkheid alleen verleend aan diegenen die hun proeftijd met goed gevolg hebben doorstaan. De Bijbel heeft ons dan ook veel te vertellen over een oordeel dat te dien tijde plaats zal vinden, waarbij sommigen zullen worden aangenomen en anderen verworpen. Jezus spreekt daarover in een aantal gelijkenissen en het is dus kennelijk een belangrijk onderdeel van zijn boodschap.

Slaven met een opdracht

Allereerst is er een gelijkenis over een heer die geruime tijd op reis gaat en zijn slaven achterlaat met elk een som geld en de opdracht om daarmee te handelen. Bij zijn terugkomst houdt hij afrekening met hen en beloont of straft ze al naar gelang hun inzet. De gelijkenis komt in de evangeliën tweemaal voor, met duidelijke verschillen. Dat betekent kennelijk dat Jezus hem meerdere malen gebruikt heeft en bij verschillende gelegenheden verschillende aspecten heeft willen benadrukken.

In de versie van Matteüs (Matt. 25) geeft de heer zijn slaven respectievelijk vijf talenten, twee talenten en één talent, kennelijk op grond van zijn inschatting van hun bekwaamheden. Een talent was een bedrag aan geld ter waarde van ongeveer 5000 gulden. Als de heer terugkomt blijken de eerste twee slaven hun kapitaal door bekwaam handeldrijven te hebben verdubbeld. Beiden ontvangen dezelfde beloning (“ga in tot het feest van uw heer”). De derde heeft niet de moeite genomen voor zijn heer aan het werk te gaan. Hij wordt buitengeworpen “in de buitenste duisternis.”

In de versie die we in Lucas vinden (Luc. 19) ontvangt elke slaaf hetzelfde bedrag van 10 ponden (ca. 500 gulden). De eerste ziet kans dat te verdubbelen, terwijl de tweede kennelijk iets minder handig is, maar er toch nog de helft bijverdient. Ook hier is de derde niet bereid voor zijn heer aan het werk te gaan. De beloningen zijn nu ongelijk. De eerste ontvangt “gezag over tien steden”, de tweede over vijf, kennelijk in overeenstemming met hun gebleken bekwaamheden.

De motivering is echter in beide gevallen:

“Voortreffelijk, goede slaaf; omdat gij in het minste getrouw geweest zijt, heb gezag over …”

Ook in dit geval wordt de derde slaaf, die niets gedaan heeft, uit zijn vertrouwenspositie gezet.

 

Het zou ons weinig moeite moeten kosten om hierin de principes terug te vinden die we hebben besproken in de hoofdstukken 4 en 8, nl. dat de mens niet onmiddellijk over de gehele aarde werd gesteld, maar eerst in het klein moest bewijzen dat hij zijn grote taak wel aankon. Pas als dat was gebleken zou hem een grotere toekomst wachten. Bovendien vertellen de gelijkenissen ons dat er aan het eind, bij de terugkomst van de heer, een beoordeling wacht over zijn proeftijd. Maar dat is uiteraard niet meer dan logisch. De positie van de derde slaaf is echter ook van belang. Hij heeft het geld van zijn heer niet verkwist, maar hij heeft er simpelweg niets mee gedaan. Hij was niet van plan om iets voor zijn heer te doen, en heeft zich daarmee ongeschikt betoond voor een meer verantwoordelijke positie. De toepassing zal ook duidelijk zijn.

Dit leven nu is een opleiding voor het leven straks in het Koninkrijk (zie hoofdstuk 15), wanneer Christus’ dienaren met Hem zullen regeren (Op. 20:4). De ‘goede’ dienaren, die zich betrouwbaar hebben betoond, gaan beide in in dat Koninkrijk (“ga in tot het feest van uw heer”) maar hun taak daar zal zijn aangepast aan hun gebleken bekwaamheden (“heb gezag over tien/vijf steden”). De luie dienaar heeft in dat Koninkrijk geen plaats; hij is simpelweg onbruikbaar.

+

Voorgaande

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 6 Soevereine God

Volgende: Bruikbaar of ondeugdelijk

++

Aanvullende lectuur

1. Delen van Gods Rijkdom en Wijsheid
2. Keuze van levende zielen tot de dood
3. Onsterfelijkheid
4. Al of niet onsterfelijkheid
5. Wat gebeurt er als wij sterven
6. Wij zijn sterfelijk en zullen tot stof vergaan
7. Want het is geen leeg woord
8. Ontbinding
9. Decomposition, decay – vergaan, afsterven, ontbinding

+++

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 6 Soevereine God

Addendum 3: Een soeverein God

Het leven is in de Bijbel een geschenk van God dat Hij ook weer kan wegnemen. Door zijn overtreding van het gebod heeft de mens zijn recht op eeuwig leven verspeeld, en dus trekt God zijn gave terug. Maar Hij kan, in zijn genade, dat leven opnieuw schenken aan wie Hij wil. En dat doet Hij ook, op bepaalde voorwaarden. Maar ook dan, of beter: des te meer, is het dan een gave, een geschenk.

De populaire christelij­ke opvatting maakt God tot een soort tove­naarsleerling, die wel kan scheppen, maar die nooit meer ongedaan kan maken. Die god moet Hem onwelgevallige zielen weg­stoppen in een hel, zoals de mens chemisch afval, dat hij wel kan maken maar niet vernietigen, moet dumpen op zorgvuldig afgeschermde stortplaatsen. Zo’n god zou niet almachtig zijn. Maar de God van de Bijbel is almachtig. Hij kan het leven schen­ken naar zijn wil en het weer wegnemen naar zijn wil. Maar Hij kan ook weer doen herleven wie gestorven was. Hij is soeverein. Zo blijkt dus ook hier weer dat de leer van Oude en Nieuwe Testament naadloos op elkaar aansluiten. En het blijkt dat ongerijmdheden in de populaire opvatting over leven en dood, die tevens een aantasting zouden vormen van de leer van Gods almacht, per saldo ook hier van buitenbijbelse oorsprong zijn.

*

1) Drs. A. Keizer, Wetenschap in bijbels licht, handleiding voor de grondslagen van wijsbegeerte en vakwetenschap.

2)  Drs. F.J. Pop, Bijbelse woorden en hun geheim, Boekencentrum 1972

+

Voorgaande artikelen

De Voltooiing van de schepping 2 Goden van licht en duisternis

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 1 Levensadem en ziel

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 2 Scheiding van God

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 3 Lichamelijke opstanding

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 4 De ziel – een Grieks beeld

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 5 Griekse bezwaren tegen de opstanding

Volgende: Schapen en bokken

++

Aanvullende artikelen

1. Van chaos naar ordelijkheid
2. Staat God achter al het kwaad hier op aarde
3. Voorzieningen voor de keuzes van de mens
4. Keuze van levende zielen tot de dood
5. Offers van mensen onvolkomen tegenover het volmaakte slachtoffer door God te leveren 3 Leven, straf, dood en stof
6. Lam van God #2 Tegenover onschuldig dier een onschuldig man #1
7. Wat gebeurt er als wij sterven
8. Vindt er een transfer plaats na de dood?
9. Sheol, Sheool, Sjeool, Hades, Hel, Graf, Sepulcrum
10. Hoofdbronnen van afwijkende gedachten

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 5 Griekse bezwaren tegen de opstanding

Addendum: 2. Griekse bezwaren tegen de opstanding

Evangelistar von Speyer, um 1220 Manuscript in the Badische Landesbibliothek, Karlsruhe, Germany Cod. Bruchsal 1, Bl. 1v Shows Christ in vesica shape surrounded by the “animal” symbols of the four evangelists. (Photo credit: Wikipedia)

Omdat de leer van de onsterfelijkheid van de ziel niet meteen van het allereerste begin in het Christendom is doorgedrongen, vinden wij er weinig over in het NT. Toch zijn er wel enkele aanwijzingen. Voor de Grieken die de dood zagen als een bevrij­ding van de ziel uit de gevangenis van het lichaam, was een leer die lichamelijke opstanding verkondigde uiteraard het toppunt van dwaasheid. De apostel Paulus werd in Athene dan ook weggehoond toen hij daar­over sprak:

“Toen zij nu van een opstanding van doden hoorden, spotten sommigen, maar anderen zeiden:

Wijzullen u hier­over nog weleens horen” (Hand. 17: 32).

In de gemeente te Korinte kwam het zover dat de opstanding zelfs door sommige gelo­vigen werd ontkend:

“Indien nu van Christus gepredikt wordt, dat Hij uit de doden is opgewekt, hoe ko­men sommigen onder u ertoe te zeg­gen, dat er geen opstanding der doden is?” (1 Kor. 15:12).

En Paulus moest al zijn gezag als apostel in de strijd werpen om aan te tonen dat wij zonder opstanding niets te wachten hebben en ‘de beklagenswaardigste van alle men­sen’ zouden zijn (zie boven). Anderen pro­beerden de opstanding te vergeestelijken en de betekenis ervan te beperken tot een ervaring in dit leven:

“Tot hen behoren Hymaneüs en Filetus, die uit het spoor der waarheid geraakt zijn met hun bewering, dat de opstan­ding reeds heeft plaatsgehad, waardoor zij het geloof van sommigen afbreken” (2 Tim. 2:17-18).

De opstanding vormt een onlosmakelijk deel van de Bijbelse leer, omdat het de enige hoop op leven is.

+

Voorgaande:

De Falende mens #2 Vrije keuze

Een goddelijk Plan #4 Beloften

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 1 Levensadem en ziel

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 2 Scheiding van God

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 3 Lichamelijke opstanding

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 4 De ziel – een Grieks beeld

++

Aanvullende lectuur

1. Woorden in de Bijbel Vinden en Begrijpen
2. Leven gedefinieerd door de dood
3. Vindt er een transfer plaats na de dood?
4. Lichaam en ziel één
5. Keuze van levende zielen tot de dood
6. De hoop op leven

+++

Related articles

• Do you love God?
• A dictionary writer explains why ‘god’ is the most difficult word to define
• Evening Meditation 6-14-17
• I’m A True Man Of God – Actor Majid Michel
• How Mr. Rogers’ Neighborhood Informs My Pentecost Journey

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 4 De ziel – een Grieks beeld

Addendum: 1. de ziel – een Grieks beeld

Maar hoe zit dat met de hedendaagse gelovigen? Veruit de meeste christenen geloven dat de mens bestaat uit een lichaam en een ziel, waarbij de ziel de werkelijke essentie van de mens vertegenwoordigt. Bij de dood zou wel het lichaam sterven, maar de ziel zou blijven voortbestaan, want die is goddelijk. Eventueel kan de ziel bij de opstanding worden verenigd met een nieuw lichaam, maar voor de gemiddelde christen is dit geen conditio sine qua non (noodzakelijke voorwaarde) voor zijn eeuwig voortbestaan. Waar komt deze opvatting vandaan?

 

René Descartes mag dan wel een uitgesproken rationalist geweest zijn, maar hij verwierp het geloof niet.

Voor de oorsprong van deze opvatting moeten we naar de Grieken. De Griekse filosofen dachten hun wereld verdeeld in geest en materie. Daarvan was de geest superieur en de materie van ondergeschikt belang. Hun vaak tot in onze dagen geldende op­vattingen waren dan ook uitsluitend het product van denkwerk. Ook voor hun natuurwetenschappelijke ideeën zochten zij geen experimenteel bewijs, omdat experimenten met materie van doen zouden heb­ben gehad en dus wel ondergeschikt moesten zijn aan logisch denkwerk. De praktijk van het wetenschappelijk experiment is pas doorgebroken in de tijd van de ‘Verlichting’.
Zo dachten de Grieken zich de mens ook als een geest of ziel, opgesloten in een lichaam. Bij de dood zou deze ziel van het lichaam worden bevrijd en zelfstandig voortbestaan, terwijl het dode lichaam overging tot ontbinding. Deze opvatting is vooral bekend van Plato. In een uitgebreide verhandeling over het failliet van de god-loze humanistische wijsbegeerte en de noodzaak voor een reformatorische wijsbe­geerte stelt drs. A. Keizer:

‘Het Griekse mensbeeld bevat een twee­deling, een ‘dichotomie’, bestaande uit een ‘onsterfelijke redelijke ziel’ die verwant is aan de goddelijke rede, en een ‘sterfelijk lichaam’ dat verwant is aan de vergankelijke materie. Als de mens sterft wordt de onsterfelijke ziel bevrijd uit zijn gebondenheid aan het sterfelijke materie-lichaam.’¹⁾

Daartegenover stelt hij de Schrift:

‘De Schrift weet niet van iets onsterfe­lijks aan de mens. Zij zegt in 1 Tim. 6:16 dat alleen de ‘Koning der koningen’ en de ‘Here der heren’ onsterfelijkheid heeft. Zij zegt ook dat de mens onsterfe­lijkheid moet ‘aandoen’:

“Want dit vergankelijke moet onvergankelijk­heid aandoen en dit sterfelijke moet onsterfelijkheid aandoen” ’ (1 Kor. 15:53).

Hij wijst er tenslotte op dat reeds de leugen van de slang in Eden de mens trachtte aan te praten dat hij niet werkelijk zou sterven.

 

Men heeft getracht de Griekse opvatting te rechtvaardigen door te wijzen op het feit dat ook de Bijbel veelvuldig spreekt van ‘ziel’. Maar de Bijbelse ziel is, zoals we za­gen, niet een deel van de mens, het is de gehele (sterfelijke) mens. Door zijn geformeerd worden uit het stof en door het schenken door God van de ‘levensadem’ wordt de mens tot een levende ziel (nefesj) (nephesh). In het bekende boek Bijbelse woorden en hun geheim schrijft Drs. J. Pop:

‘Er is een uiterst nauwe band tussen de nefesj en het lichaam… Het is de nefesj, die het lichaam de geheimzinnige kracht ver­leent om zich te bewegen. De Israëliet kent de nefesj dan ook uitsluitend in verband met het lichaam. Alleen daar is een nefesj, waar een lichaam van mens of dier bezig is adem te halen of zich te verplaatsen. Van een nefesj buiten het lichaam… weet een Israëliet niet.’ ²⁾

Ten aanzien van het inblazen door God van de levensadem, zegt hij:

‘In geen geval mogen wij hier uit aflei­den dat dit vers ons wil meedelen, dat de mens bij zijn schepping in zijn uit aarde gevorm­de lichaam een eeuwige, onsterfelij­ke ziel heeft ontvangen, even­min dat hij daardoor het goddelijke leven in zich draagt. Deze tekst wil iets anders verkondigen; nl. dat het levend-worden van het door God gevormde lichaam te danken is aan een daad van de Here God. Aan Hèm danken de men­sen het leven! Zij hebben het niet in zichzelf; het spreekt niet vanzelf, dat zij leven. Neen, het leven is een geschenk.’ ²⁾

Het leven thans is een tijdelijk geschenk van God, en het leven hierna, bij de opstanding, is, voor wie dat mag ontvangen, een nieuw geschenk van God; daarbuiten is er niets. Dat is de duidelijke leer van de Bijbel.

+

Voorgaande:

De Falende mens #2 Vrije keuze

Een goddelijk Plan #4 Beloften

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 1 Levensadem en ziel

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 2 Scheiding van God

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 3 Lichamelijke opstanding

Fragiliteit en actie #2 Onderwerpen en werken

Verlossing #1Bijbelse leer van verlossing

Het begin van Jezus #2 Aller Begin

Vervolg: Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 5 Griekse bezwaren tegen de opstanding

++

Aanvullende lezing

1. Omgaan met zorgen in ons leven
2. Leven gedefinieerd door de dood
3. Oorzaak lijden en dood
4. Lichaam en ziel één
5. Keuze van levende zielen tot de dood
6. Voorzieningen voor de keuzes van de mens
7. Wat gebeurt er als wij sterven
8. Vindt er een transfer plaats na de dood?
9. Onsterfelijkheid – Immortaliteit
10. Al of niet onsterfelijkheid
11. Immortality, eternality – onsterfelijkheid, eeuwigheid
12. Decomposition, decay – vergaan, afsterven, ontbinding
13. Twee soorten mensen
14. God liefhebbenden gerechtvaardigd
15. De ziel heeft geen regenboog als de ogen niet tranen
16. De hoop op leven
17. Echte boodschap van redding niet ver te zoeken
18. Verzoening en de gekochte race
19. De aanduiding door Paulus en Jacobus van de werken die wij horen te doen
20. Glimlach raam naar je ziel

+++

Verder aanvullende lectuur

1. What happens when we die?
2. Dying or not
3. The Soul not a ghost
4. God, my God, I cry to thee early
5. The soul has no rainbow if the eyes have no tears
6. Elul Observances

+++

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 3 Lichamelijke opstanding

De lichamelijke opstanding

Heeft de Bijbel dan geen enkele hoop te bieden voor na dit leven? Zeker wel. De Bijbel vertelt ons dat de gelovigen in “het laatst der dagen” weer uit de dood zullen worden opgewekt, zoals mensen die slapen weer ontwaken, en dat zij dan nieuw leven zullen ontvangen. Dit wordt door de Bijbel “de opstanding uit de doden” genoemd. Reeds het Oude Testament ge­waagt ervan, zij het vaak in bedekte termen. Maar als de profeet Jesaja heeft gesproken over de ondergang van Gods tegenstanders, dan juicht hij openlijk:

“Herleven zullen uw doden — ook mijn lijk —, opstaan zullen zij. Ontwaakt en ju­belt, gij, die woont in het stof! Want uw dauw is een dauw van licht; en de aarde zal aan de schimmen het leven hergeven” (Jes. 26:19).

Hij spreekt hier duidelijk van een licha­me­lijke opstanding voor diegenen die ‘van God’ zijn. Ook het Nieuwe Testament sluit zich aan bij deze leer. In verband met de ruimte zullen we ons beperken tot de leer van de apostel Paulus. In de vergadering van de Joodse raad roept hij uit:

“Ik sta terecht om de hoop en de opstanding der doden” (Hand. 23:6).

Tegenover de stadhouder Felix zegt hij:

“Maar dit erken ik voor u, dat ik naar die weg, die zij [zijn Joodse aanklagers] een sekte noemen, inderdaad de God der vade­ren vereer, gelovende al het­geen in de wet en in de profeten [ons OT] ge­schreven staat, terwijl ik van God hoop, gelijk ook dezen zelf het verwach­ten, dat er een op­standing van recht­vaardi­gen en onrecht­vaardigen zal zijn” (Hand. 24:15).

Die uitdrukking ‘de opstanding van onrechtvaardigen’ heeft hierbij te maken met het oordeel over afval­lige gelovigen, wat nu niet ons onder­werp is (zie hiervoor het volgende hoofdstuk). Hoe belangrijk Paulus dit aspect van de opstanding vindt, blijkt als hij aan de ge­meente te Korinte schrijft aangaande het feit dat sommigen in die gemeente zo’n opstanding ontkennen. Hij zegt dan:

“Indien wij alleen voor dit leven onze hoop op Christus gebouwd hebben, zijn wij de beklagenswaardigste van alle mensen” (1 Kor. 15:19).

Zonder hoop op de opstanding is er alleen het huidige leven, en dat houdt, vroeg of laat, eens op. Zonder opstanding zou er daarna niets meer zijn. We zien dus dat het NT in zijn leer aansluit bij die van het OT. Ook wat dit betreft is er eenheid in de bood­schap van de Bijbel.

+

Voorgaande:

De Falende mens #2 Vrije keuze

Een goddelijk Plan #4 Beloften

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 1 Levensadem en ziel

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 2 Scheiding van God

++

Aanvullende leesstof

1. Diegene die maakt zoals wij zijn
2. Woord zonder boeien vol van kracht
3. Uitnodiging voor studiedag 2012
4. Hoe de Satan vandaag rond toert
5. Misleid door valse opwekkingen
6. Charles Spurgeon: Pas op voor religieuze kicks
7. Laatste dagen omroepers
8. Wederopstanding, ook van huisdieren
9. Christus is waarlijk opgestaan uit de dood
10. Jezus is verrezen
11. De hoop op leven
12. Hoe zullen de doden weer levend gemaakt worden?
13. Enkele nieuwe websites om mensen tot God te brengen

+++

Further reading

1. How are the dead?
2. Christ has indeed been raised from the dead
3. 1 Corinthians 15 Hope in action

+++

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 2 Scheiding van God

De dood brengt scheiding van God

Een regelmatig terugkerend thema in het Oude Testament, en in het bijzonder in de Psalmen, is de klacht van iemand die vreest te sterven en wiens grootste zorg is dat hij dan van God is afgesneden. Zo zegt koning David:

“Keer weder, Here, red mijn ziel [nefesj],… want in de dood is Uwer geen gedachtenis; wie zou U loven in het doden­rijk?” (Ps. 6:5-6).

En in een andere psalm:

“Wat voor gewin ligt er in mijn bloed, in mijn nederdalen in de groeve? Kan het stof [aphar, hetzelfde woord als in Gen. 2 en 3] U loven, kan dat uw trouw ver­melden?” (Ps. 30:10).

De Korachieten vragen retorisch in een psalm die wordt aangeduid als een ‘leer­dicht’:

“Wordt in het graf uw goedertierenheid verkondigd, uw trouw in de plaats der vertering? Wordt uw wondermacht in de duisternis bekend, uw gerechtigheid in het land der vergetelheid?” (Ps. 88:12-13).

Merk op dat het graf hier synoniem wordt gesteld met vertering, duisternis en verge­telheid. Een onbekende psalmdichter dicht:

“Niet de doden zullen de Here loven, nie­mand van wie in de stilte zijn neerge­daald, maar wij, wij zullen de Here prij­zen” (Ps. 115:17-18).

Niet alleen in het boek der Psalmen vinden we zulke uitingen. Ook koning Salo­mo laat zich zo uit in het boek Prediker:

“Want het lot der mensenkinderen is gelijk het lot der dieren, ja eenzelfde lot treft hen: gelijk dezen sterven, zo ster­ven genen, en allen hebben enerlei adem… alles is geworden uit stof, en alles keert weder tot stof” (Pred. 3:19-20).

En:

“De levenden weten tenminste, dat zij ster­ven moeten, maar de doden weten niets” (Pred. 9:5).

Als de profeet Jesaja de nog later leven­de koning Hizkia in eerste instantie mede­deelt dat hij sterven moet, maar hem ver­volgens mag vertellen dat God hem nog 15 levens­jaren heeft geschonken, dan prijst deze God met de woorden:

“Het dodenrijk looft U niet, de dood prijst U niet; wie in de groeve zijn neer­gedaald, hopen niet op uw trouw. De leven­de, de levende, hij looft U, zoals ik heden doe” (Jes. 38:18-19).

+

Voorgaande:

Gods vergeten Woord 16 Geopenbaarde Woord 1 Zoeken naar een god

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 1 Levensadem en ziel

++

Aansluitend

1. Lichaam en ziel één
2. Wat gebeurt er als wij sterven
3. What happens when we die?
4. Al of niet onsterfelijkheid
5. Onsterfelijkheid – Immortaliteit
6. Dying or not
7. Immortality, eternality – onsterfelijkheid, eeuwigheid
8. Grave, tomb, sepulchre – graf, begraafplaats, rustplaats, sepulcrum
9. Graf
10. Sheol, Sheool, Sjeool, Hades, Hel, Graf, Sepulcrum
11. Omgaan met zorgen in ons leven
12. Wat betreft Korte inhoud van lezingen: Bijgeloof en feesten
13. Vindt er een transfer plaats na de dood?
14. Verzoening en de gekochte race
15. Uitlopen om uit lichaam te wonen
16. Glimlach raam naar je ziel
17. De ziel heeft geen regenboog als de ogen niet tranen
18. The soul has no rainbow if the eyes have no tears
19. The Soul not a ghost
20. God liefhebbenden gerechtvaardigd

Sterfelijkheid en onsterfelijkheid 1 Levensadem en ziel

In de Bijbel is leven een gave van God. De bij­belse leer kent geen inherente onsterfelijkheid voor de mens. De Bij­bel kent een almachtige God die leven kan schenken, maar die dat leven ook weer kan wegnemen. De idee van een ziel als een inherent, onsterfelijk, goddelijk element in de mens is niet van bijbelse, maar van Grieks-filosofische oor­sprong. Het degradeert de almacht van God.

 

Eén van de gemeenschappelijke thema’s van vrijwel alle godsdiensten is een leer over leven en dood. De mens is zich be­wust van het feit dat het leven eindig is en vraagt zich af of er na de dood nog iets is. Welis­waar kunnen wij dat ‘iets’ niet waar­nemen maar overal ter wereld is men er van over­tuigd dat het bestaan niet ophoudt met de dood. Zelfs in onze ratio­nalistische, atheïsti­sche westerse wereld zijn velen daarvan overtuigd. Getuigenis­sen van men­sen met ‘bijna-dood’ ervarin­gen moeten ons overtui­gen van de reali­teit van een hiernamaals. Het bezwaar van zulke getui­genissen is natuurlijk dat niemand van hen de grens tussen leven en dood werkelijk heeft over­schreden, maar dat weerhoudt velen er niet van om deze ‘bewijzen’ te aanvaarden. Ook de Bijbel heeft het een en ander over dit onderwerp te vertellen. Maar wat hij te vertellen heeft spreekt de meeste mensen niet aan, zo blijkt.

 

In de Bijbel wordt leven voorgesteld als een gift van God. Het eerste boek van de Bijbel vertelt ons hoe God de mens for­meert van aardse materie; vervolgens schenkt Hij hem ‘de le­vensadem’ en “alzo werd de mens tot een levend wezen” (Gen. 2:7). Het woord voor ‘wezen’ hier is het He­breeuwse woord nefesj. Dit wordt in oudere vertalingen vaak vertaald met ‘ziel’; zo bijvoorbeeld in de Statenvertaling. Maar dit moet ons niet misleiden, ook dieren worden levende wezens (zielen) genoemd:

“En God zeide: Dat de aarde voortbren­ge levende wezens [nefesj] naar hun aard, vee en kruipend gedierte en wild gedier­te naar hun aard” (Gen. 1:24).

 

Ook bij de dieren is ‘de levensadem in hun neus’ (Gen. 7:21-23). Deze levensadem is het wat onderscheid maakt tussen leven­de wezens en dode materie. In mijn eerdere boek heb ik al gesproken over het verschil tussen leven en dode materie. Ik heb daar het feit bena­drukt dat de wetenschap dat ver­schil niet kan definiëren, en er daarom naar neigt om te ontkennen dat er een werkelijk verschil is. Voor zover het levende wezens betreft definieert de Bijbel het verschil dus als het al of niet aanwezig zijn van een ‘levens­adem’. Zonder levensadem is er slechts dode materie. En, hoogst belangrijk, het bezit van die levensadem is een gave van God, die Hij ook weer terug kan ne­men:

“Neemt gij hun adem weg, zij [de die­ren] sterven en keren weder tot hun stof” (Ps. 104:29).

Een mens of levende ziel – Belgische zanger Frank Vander Linden, lid van de groep De Mens. (Foto credit: Wikipedia)

Als de mens is geschapen wordt hem ver­teld dat hij het leven slechts op proef heeft. Hem is de aarde beloofd, maar voor­lopig ontvangt hij slechts een stukje daar­van (een ‘hof’) waar hij moet werken en bezig zijn. Ook ontvangt hij een wet, ge­symboliseerd in een gebod. Zou hij die wet overtreden, dan wordt het leven hem weer ontnomen:

“… want ten dage, dat gij daar­van eet, zult gij voorzeker sterven” (Gen. 2:17).

En zo gebeurt het ook. De mens overtreedt het gebod, en het leven wordt hem ontnomen. Weliswaar sterft hij niet ter plekke, maar de dood wordt hem op ter­mijn aangezegd:

“…totdat gij tot de aardbodem weder­keert, omdat gij daaruit genomen zijt; want stof zijt gij en tot stof zult gij we­derkeren” (Gen. 3:19).

De mens was geformeerd “van stof uit de aardbodem” (Gen. 2:7) en daartoe zou hij terugkeren. Er is hier geen enkele sug­gestie dat er vóór zijn formering iets meer was dan dat ‘stof’ en er is ook geen enkele suggestie dat er na zijn heengaan iets an­ders rest dan datzelfde ‘stof’. Het intreden van de dood is het direct tegengestelde van het geven van het leven. Het één hangt onlosmakelijk samen met het ander; en zo vinden we het ook in de rest van de Bijbel.

+

Voorgaande

Uitdagende vordering 1 Wiens Woord

Gods vergeten Woord 16 Geopenbaarde Woord 1 Zoeken naar een god

++

Aanverwante lectuur

1. Omgaan met zorgen in ons leven
2. Leven gedefinieerd door de doodEerste stappen die leidden naar een loskoopoffer 1 Mens geplaatst in wereld van groen en andere levende wezensEerste stappen die leidden naar een loskoopoffer 2 Lot na daad van ongehoorzaamheidOffers van mensen onvolkomen tegenover het volmaakte slachtoffer door God te leveren 1
3. Verzoening en de gekochte race
4. Vindt er een transfer plaats na de dood?
5. Al of niet onsterfelijkheid
6. Onsterfelijkheid
7. Onsterfelijkheid – Immortaliteit
8. Immortality, eternality – onsterfelijkheid, eeuwigheid
9. De aanduiding door Paulus en Jacobus van de werken die wij horen te doen
10. Geschapen om te leven in relatie met God
11. Mogelijkheid tot leven
12. Activiteiten in dit leven nagaan
13. Elke keuze die we maken veroorzaakt een rimpelig effect in ons leven
14. Kies voor Leven
15. Leef …
16. Hopen zolang je leeft
17. Overtuiging voor de dingen die God beloofde
18. Je leven de som van al je keuzes
19. Glimlach raam naar je ziel
20. Monotomie van het leven
21. Leef alsof je morgen gaat sterven
22. Hoe is jouw film van je leven?
23. Christus kennen is zin geven aan het leven

+++

Dienende geesten 4 Gevallen engelen

Addendum: bestaan er gevallen engelen?

Eigenlijk zou deze vraag niet meer van belang moeten zijn, omdat hij samenhangt met de leer van de ‘grote verleider’ waar we in het vorige hoofdstuk al over gesproken hebben. Maar we zullen hem toch behandelen, omdat velen geen duidelijk beeld hebben van het antwoord. Volgens velen zou de ‘grote verleider’ een gevallen engel zijn, die in opstand is gekomen tegen God en vervolgens met een aantal medestanders uit de hemel zou zijn gegooid. Dat zou dan zijn gebeurd ergens tussen de schepping van hemel en aarde en de val van de mens in de hof van Eden. Het bewijs voor deze opstand zou moeten komen van een passage in het allerlaatste boek van de Bijbel, het boek Openbaring (Op. 12:7-9). Zorgvuldig lezen van deze passage geeft echter een geheel ander beeld, waarbij men zich bewust moet zijn van het verregaand symbolisch karakter van de taal in dit boek. De passage die er aan vooraf gaat (Op. 12:1-6) spreekt in symbolische bewoordingen over het aardse leven van Jezus. Afhankelijk van de vraag of men de rest van het hoofdstuk ziet als gelijktijdig met of volgend op deze woorden, moet deze ‘oorlog’ in de hemel en de val van ‘satan’ dus ten tijde van of na Jezus’ hemelvaart worden geplaatst. Dat is tientallen eeuwen te laat voor een grote verleider die Adam en Eva in de hof van Eden tot de zondeval zou kunnen verleiden. Wie zich herinnert wat we in het vorige hoofdstuk over de ‘satan’ hebben gezegd, zal zich herinneren dat hij o.a. staat voor alles wat tot zonde verleidt (dat is, in Paulus’ woorden, het menselijk vlees). De ‘oorlog’ beschrijft dus Jezus’ strijd en overwinning aan het kruis, waarmee Hij “de duivel onttroond heeft” (Hebr. 2:14).

“Overmits dan de kinderen des vleses en bloeds deelachtig zijn, zo is Hij ook desgelijks derzelve deelachtig geworden, opdat Hij door den dood te niet doen zou dengene, die het geweld des doods had, dat is, den duivel;” (Hebreeën 2:14 STV)

Verder is er in de Bijbel weinig te vinden wat op deze val zou kunnen slaan, of het moesten bepaalde verzen in Jesaja 14 en Ezechiël 28 zijn, die echter volgens die passages zelf slaan op respectievelijk de koning van Babel en de vorst van Tyrus, en die in die context ook volledig verklaard kunnen worden.

 

Dan zijn er nog een tweetal passages die gewoonlijk geciteerd worden om te bewijzen dat engelen wel degelijk gezondigd hebben. De ene staat in Gen. 6:1-4, waar gesproken wordt over ‘zonen Gods’. Velen hebben dit opgevat als ‘engelen’, maar de uitdrukking wordt elders van mensen gebruikt (zie Hos. 1:10 en Joh. 8:41-42). En het moet opvallen dat uiteindelijk niet engelen maar mensen worden gestraft voor hun misstap. De ‘zonen Gods’ zijn dus kennelijk de kinderen Gods, diegenen die aan Gods kant zouden moeten staan (maar dat dus niet doen), wellicht de priesters van die dagen, in tegenstelling tot de ‘kinderen des duivels’ (zie Joh. 8:44), de mensen die zich allang niet meer om God bekommeren, in deze passage de ‘kinderen der mensen’ genoemd. De andere passage bevindt zich in 2 Petr. 2:4 (met een parallel in Judas 6). Maar als we daar doorlezen zien we dat Petrus het heeft over de wereld ten tijde van de vloed, en dus over deze zelfde ‘zonen Gods’. Als we ons herinneren dat het woord engel eigenlijk ‘bode’ of ‘afgezant’ betekent, zullen we geen moeite hebben met het feit dat de dienaren van God (nogmaals: wellicht de priesters van die dagen) hier worden aangeduid als ‘engelen’.

De Gevallen engelen – Altlerchenfelder Pfarrkirche in Wien-Neubau. Fresko “Engelssturz” (ontwerp Josef Führich, Ausführung Leopold Schulz) aan de zeikant van het Portaal aan het orgelhok.

Ten aanzien van de eigenlijke vraag of engelen ooit hebben gezondigd kunnen we alleen maar terugwijzen naar wat boven is gezegd over de middelaarsrol van engelen. Engelen moesten noodzakelijkerwijs optreden als middelaar tussen God en de mensen, omdat zondige mensen voor Gods aangezicht een onmiddellijke dood zouden sterven. Logischerwijze zou het ‘zondige engelen’ niet anders zijn vergaan. Voor het aangezicht van een God die “te rein van ogen is om het kwaad te zien” zouden zij in een oogwenk zijn vergaan. Voor de dienaars die “voortdurend Gods aangezicht zien” moet wel gelden dat zij zonder zonde zijn. Daarmee hoeven zij nog niet volmaakt te zijn, zoals Christus nu of de verheerlijkte gelovigen straks. Ik denk dat wij ons engelen meer zullen moeten voorstellen als wezens die niet tot zondigen in staat zijn, en wier zondeloosheid dus niet berust op volharding in beproeving. Overigens sluit bovenstaande overweging ook uit dat ‘de satan’ in Job (zie het Addendum van het vorige hoofdstuk) zou kunnen slaan op de grote verleider. Deze zou voor Gods aangezicht niet kunnen standhouden. Laat staan dat God een ‘deal’ met hem zou sluiten. We moeten dat wel terugvoeren op de sterk gedramatiseerde stijl van het verhaal daar.

 

Er is nog een andere overweging die ons moet doen besluiten dat engelen niet zondigen. In het gebed dat wij kennen als het ‘Onze Vader’ leert Jezus de zijnen te bidden

“… uw wil geschiede, gelijk in de hemel alzo ook op aarde”.

Wil dat enige reële betekenis hebben dan moet dat betekenen dat in de hemel Gods wil volmaakt gedaan wordt. Als daar opstand tegen God zou kunnen voorkomen, wat voor verwachting is er dan bij vervulling van dit gebed voor de aarde. Opstand tegen God is hier nu al aan de orde van de dag. We begonnen met te zeggen dat wij weinig concreets weten van engelen. Maar wat wij weten sluit uit dat engelen ooit hebben gezondigd.

+

Voorgaande

Dienende geesten 3 Nieuwe middelaar en persoonlijke beschermengelen

Begrippen satan en duivel in de Bijbel

De Voltooiing van de schepping 3 Noodzakelijke beproeving

++

Aanvullende lectuur

1. Hoofdbronnen van afwijkende gedachten
2. God meester van goed en kwaad

Dienende geesten 3 Nieuwe middelaar en persoonlijke beschermengelen

Een nieuwe middelaar

Er is nog iets interessants met engelen in het NT. We ontmoeten engelen aan het begin van de evangeliën bij de aankondiging van de geboorte van Johannes de Doper en de geboorte van Jezus. Daarna bij Jezus’ geboorte de engelen in het veld bij Bethlehem. Dit is zo’n belangrijk punt in Gods heilsplan dat we ze daar ook verwachten. We komen engelen tegen die Jezus sterken en dienen bij zijn verzoeking in de woestijn en opnieuw in de hof van Gethsemané. Tenslotte zijn er engelen bij het lege graf en op de Olijfberg bij Jezus’ hemelvaart. Maar daarna wordt het geleidelijk stil. Ze worden enkele malen door Jezus genoemd als zijn dienaren die de uitverkorenen zullen verzamelen bij zijn wederkomst (Matt. 24:31; Marc. 13:27), een buitengewoon belangrijke taak. Maar we ontmoeten ze eerst weer ten volle in de symbolische taal van het boek Openbaring, waar ze Gods oordelen over de wereld voltrekken. De meeste van de 200 plaatsen waar het woord voorkomt zijn indirecte vermeldingen, plaatsen waar over engelen wordt gesproken. De betekenis hiervan is duidelijk: er is een nieuwe middelaar tussen God en de mensen. Niet langer zijn engelen de voornaamste tussenpersonen. Die plaats is nu ingenomen door Gods Zoon. David sprak in de psalmen:

“De engel des Heren legert zich rondom wie Hem vrezen, en redt hen” (Ps. 34:8).

De apostel Paulus kan uitroepen:

“Want ik ben verzekerd, dat noch dood noch leven, noch engelen noch machten, noch heden noch toekomst, noch krachten, noch hoogte noch diepte, noch enig ander schepsel ons zal kunnen scheiden van de liefde Gods, welke is in Christus Jezus, onze Here” (Rom. 8:38-39).

 

Persoonlijke beschermengelen?

Hebben mensen persoonlijke (bescherm-)engelen? Velen menen van wel. Er zijn eigenlijk maar twee passages die je daarvoor zou kunnen aanhalen. De ene is dat geval met Petrus, waar wij boven al over gesproken hebben. Als de uitdrukking “Het is zijn engel” inderdaad de juiste vertaling is, dan kunnen wij daaruit afleiden dat in elk geval de daar aanwezigen meenden dat Petrus een persoonlijke engel had. Maar zoals wij al gezien hebben is het in het geheel niet zeker dat de aanwezigen hier spreken van een hemelse engel. De tweede tekst bevat de uitspraak van Jezus, die als zodanig meer gezag heeft dan een opvatting van gelovige broeders en zusters:

“Ziet toe dat gij niet één dezer kleinen veracht. Want Ik zeg u, dat hun engelen in de hemelen voortdurend het aangezicht zien van mijn Vader, die in de hemelen is” (Matt. 18:10).

Men zou uit de uitdrukking hun engelen kunnen opmaken dat ieder zijn persoonlijke engel heeft. Maar het bewijs is niet erg sterk. We zijn hierover in feite nauwelijks ingelicht, en dat kan maar één ding betekenen: we hoeven dat kennelijk niet te weten. Wat we wel weten is waar we mee begonnen: zij zijn allen dienende geesten uitgezonden ten dienste van hen, die het heil zullen beërven. God en zijn Zoon staan ons bij en zorgen voor ons. Daarbij staan de engelen hun ten dienste. Die wetenschap moet ons voldoende zijn; hoe het precies in zijn werk gaat hoeven we kennelijk niet te weten.

Engel verschijnend aan Balaam

+

Voorgaande:

Dienende geesten 1 Afgezanten van onzichtbare God

Dienende geesten 2 Engelen als god hemelijk of menselijk