Begrippen satan en duivel in de Bijbel

In de vorige artikelen hebben wij naar het ontstaan van de mens gekeken en de verleiding die hij onderging, uitgebeeld door een slang rond de Boom van Kennis van Goed en Kwaad.

Addendum: de begrippen satan en duivel in de Bijbel

Het bijbelse begrip ‘satan’

Bekoring of verleiding – At the Crossroads – Hugo Simberg – Valtion taidemuseo

Toch kunnen we dit hoofdstuk niet afsluiten zonder enige aandacht te besteden aan de bijbelse begrippen ‘satan’ en ‘duivel’. Het woord satanas is een Hebreeuws woord dat ‘tegenstander’ betekent. In het OT komt het zes maal voor als werkwoord (een tegenstander zijn) en 27 maal als zelfstandig naamwoord. Vaak wordt het vertaald als ‘tegenstander’ of ‘aanklager’, waarbij het in die gevallen duidelijk om menselijke tegenstanders gaat. In één geval duidt het echter een engel aan die zich presenteert als een tegenstander ‘ten goede’ tegen Bileam die een ongoddelijke missie heeft aanvaard (Num. 22:22). In 17 gevallen hebben de vertalers verkozen het onvertaald te laten en het te beschouwen als een eigennaam van ‘de grote tegenstander’. Dit betreft echter slechts drie situaties. Het woord komt 14 maal voor in de eerste twee hoofdstukken van het boek Job. We hebben al geconstateerd dat het verhaal daar een sterk gedramatiseerd karakter bezit. De uitdrukking ‘satan’ slaat daarbij kennelijk op de tegenstand die Job ondervindt, oa. van de mensen in zijn omgeving (“Is het om niet, dat Job God vreest?”) en van zijn ‘vrienden’ (“Gij zegt: Mijn leer is zuiver, en ik ben rein in uw ogen. Maar och, of God zelf eens sprak en zijn lippen tegen u opende.”). Na de eerste twee hoofdstukken, als het zo sterk gedramatiseerde verhaal plaats maakt voor een meer gebruikelijke vorm van vertelling, horen we niet meer van deze ‘satan’. Wat we wel lezen is dat zijn broers en zusters en al zijn vroegere bekenden hem na afloop “beklaagden en troostten over al het onheil dat de Here over hem gebracht had” (Job 42:11). Vervolgens komt het woord nog tweemaal voor in Zach. 3, waar sprake is van een visioen, waarin de hogepriester kennelijk staat  voor het volk als geheel, en de ‘satan’ de rol speelt van aanklager, ten dele zoals belichaamd in de volken rondom (de passage slaat terug op de situatie zoals beschreven in Ezra 4). De overige keer staat het woord (in 1 Kron 21:1) voor een ‘tegenstander’ van David, die blijkens de parallelpassage in 2 Sam. 24:1 in feite God zelf is.

In het NT komt het woord 34 maal voor; het is daarbij één van die Hebreeuwse woorden die in het Griekse NT onvertaald zijn gelaten. Het woord heeft in het NT een aantal betekenissen. In de eerste plaats duidt het de neiging tot zonde in de mens aan, ons slechtere ‘Ik’, zoals het woord ‘geweten’ onze aandrang tot het goede, ons betere ‘Ik’ aanduidt. Maar terwijl de meeste mensen er geen bezwaar tegen hebben hun geweten als iets essentieels van henzelf te beschouwen, geven zij er de voorkeur aan hun neiging tot zonde te zien als iets ‘van buiten’. Dat is echter niet het beeld dat de Bijbel ons geeft. Ook bij Jezus’ verzoeking in de woestijn duidt het kennelijk op zijn menselijke natuur, die Hem wil overhalen om de gemakkelijke weg te nemen. Vanuit deze neiging tot zonde kan het dan ook de wijdere tegenstand van mensen tegen God aanduiden. Dit is vooral het geval bij het gebruik van het woord in het boek Openbaring. Soms duidt het, als afgeleide daarvan, vervolgers aan, of anderen die het de gelovigen moeilijk maken en daarmee hun geloof op de proef stellen. In één geval duidt Jezus er Petrus mee aan, wanneer die hem tracht af te brengen van zijn missie en zo een tegenstander (en een verleiding tot zonde) voor Hem is.

 

Het bijbelse begrip ‘duivel’

Het woord ‘duivel’ ontmoeten wij uitsluitend in het NT (Gr.: diabolos). De grondbetekenis is ‘kwaadspreker’ of ‘lasteraar’. In die zin komen we het tegen van de zusters waar Paulus over spreekt in zijn eerste brief aan Timotheus (1 Tim. 3:11). Het woord komt voor in de verzoeking van Jezus in de woestijn in Matt. 4, en heeft daar kennelijk de betekenis die wij boven hebben aangegeven als eerste betekenis voor satan in het NT. Ook op de meeste andere plaatsen komt het overeen met één van de boven aangeduide betekenissen van het woord satan in het NT. Het staat echter ook voor de zonde in het algemeen, wanneer gezegd wordt dat Jezus door zijn kruisdood de “duivel heeft onttroond” (Hebr. 2:14, het Hebreeuws betekent letterlijk: ‘krachteloos gemaakt’). De schrijver aan de Hebreeën wil daarmee zeggen dat zonde en dood niet langer onbetwist in de wereld heersen. In de symbolische taal van het boek Openbaring zal deze duivel in ‘de poel van vuur’ geworpen worden, evenals ‘de dood en het dodenrijk’, om zo voor eeuwig vernietigd te worden (Op. 20:10,14). Het gebruik van dit woord duivel (‘lasteraar’) gaat mogelijk terug op de passage in Numeri die zegt:

“Maar wie iets met voorbedachten rade doet, hetzij geboren Israëliet, hetzij vreemdeling, die zal een lasteraar van de Here zijn, die zal uit zijn volk worden uitgeroeid, want hij heeft het woord des Heren veracht en zijn gebod geschonden” (Num. 15:30).

Tenslotte slaat het gebruik in Judas 9 kennelijk terug op het gebruik van het woord satan in Zach. 3.

*

1)  Korte Verklaring der Heilige Schrift (Deel 1)

2)  Dr. A de Bondt, De Satan.

+

Voorgaande

De Voltooiing van de schepping 1 Beproeving – Op weg naar volmaaktheid

De Voltooiing van de schepping 2 Goden van licht en duisternis

De Voltooiing van de schepping 3 Noodzakelijke beproeving

De Voltooiing van de schepping 4 Buitenbijbelse leer

Vervolg: Dienende geesten

++

Aanvullende lectuur

1. Elohim’s keuze in de wereld
2. vrijëwil
3. Satan het kwaad in ons
4. Hoe de Satan vandaag rond toert
5. Duivel, Satan, Lucifer, Demon, Goed en Kwaad en God
6. God meester van goed en kwaad
7. Gevallen Engelen
8. Gevallen engelen en hun verblijf
9. Hellevuur
10. Hemel en Hel
11. Meeslepen of laten verleiden
12. Waarom is er zo veel kwaad in de wereld?
13. Wrevel vermoordt de dwaas, gramschap doodt de zot
14. Media geen werk van Satan, een duivelse engel
15. Wat Jezus Deed: Wanneer waarheid niet het doel is & Belangrijkste dingen eerst
16. Dominee Bekker verdreef Duitse duivels

+++

Aanverwant

• Quasi