Het schrijven van de Pentateuch

“en hij zal voor zich zelf een herhaling van deze wet schrijven.”staat er in de Griekse vertaling van Deuteronomium 17:18 in de Septuaginta dat een verslag brengt van drie toespraken van Mozes. De Hebreeuwse tekst [Dewariem (דברים)] wordt nauwkeuriger vertaald met: “en hij zal voor zichzelf een kopie van deze wet maken.” Dit foutje is echter niet ernstig, omdat het boek daadwerkelijk een herhaling van de wet bevat.

Beiden geven duidelijk aan dat er werd opgetekend of geschreven of dat er zelfs een kopie werd gemaakt. ‘Tweede wetboek’ of ‘herhaling van de wet’ duid aan dat er ook een eerste wetboek of optekening is. De kern van het boek (hoofdstuk 12 t/m 26) is waarschijnlijk een kopie, die in 621 v.C. in de tempel gevonden werd. Deze vondst wordt beschreven in 2 Koningen 22.

Tezamen staan de eerste vijf boeken van de Heilige Schrift gekend als de Ontstaangeschiedenis, Wetboeken (mitswa) of  Thoraboeken ook bekend als:

• De Vijf Boeken van Mozes
• De Pentateuch
• Chamisja Choemsjee Torah (Hebreeuws: חמשה חומשי תורה, de ‘vijf boeken van de Thora’)
• Choemasj (Hebreeuws: חומש, afgeleid van het Hebreeuwse woord chameesj dat ‘vijf’ betekent).

De vijf boeken van de Thora zijn:

1. Bereesjiet (Genesis: Grieks voor ‘ontstaan’ of ‘wording’) waarin de schepping wordt voogesteld met het verblijf van Adam en Eva (Heva) in het paradijs, de verdrijving uit het paradijs (zondeval), de broedermoord van Kaïn op Abel (Habel), het verhaal van Noach en de zondvloed, de verschillende volken en het ontstaan van de spraakverwarring te Babel, de verhalen van de aarstvaders Abraham, Izaak (Izak), Jakob en de geschiedenis van Jozef, de lievelingszoon van Jakob en diens tweede vrouw Rachel.
2. Sjemot (Exodus of uittocht): de ontsnapping aan de verdrukking van de slavernij en uittocht van het joodse volk uit Egypte en de daaropvolgende belevenissen van de Joden in de woestijn. De meest belangrijkse gebeurtenis die er in wordt beschreven in de hoofdstukken 19 en 20, is diegene waar Mozes op de berg Sinaï de tien geboden ontvangt.
3. Wajikra (Leviticus): regelingen voor en over het Levitische priesterschap of de tempeldienaren (Levieten). Ook hier worden nog een reeks wetten neergeschreven waarbij duidelijk naar voor komt dat er absoluut monotheïsme in acht genomen worden. De wijze waarop die Ene God mag geëerd worden wordt ook duidelijk beschreven [brengen van offers: brandoffers, slachtoffers, vredeoffers, zonde- of verzoeningsoffers, en dank- of lofoffers, persoonlijke reiniging van priesters, hun voedsel, en de feesten]. Eveneens worden de hygiënische maatregelen voor gelegd en wordt er een beeld gegeven van  de verschillen tussen  het Volk Israël en de heidenen: de spijzen, geslachtsverkeer en zedelijk levensgedrag. Naast de  verordeningen worden hier ook waarschuwingen gegeven voor hen die de wetten niet onderhouden.
4. Bemidbar (Numeri: Latijn, “getallen”, naar de twee volkstellingen in het boek): het verblijf in de Sinaï (hoofdstuk 1-10), tussen Sinaï en Kades (11-19), tussen Kades en het gebied over de Jordaan (20-25), en over de tijd in de steppe van Moab (26-36). Ook hier worden nog enkele wetten gegeven (hoofdstuk 5, 15, 27-30, 33) zoals de wet op het Nazireeërschap en de priesterwijding. (Hoofdstuk 6) en een verdere beschrijving van de plichten van de Levieten, en hygiënevoorschriften voor het kamp (Hoofdstuk 7 – 9, 18-19).
5. Dewariem (Deuteronomium) speelt zich af in het veertigste jaar na de vlucht uit Egypte, waarbij de door Mozes aan hem verkondigde wet of “De tien geboden”  vrijwel letterlijk herhaald worden in Deut. 5:6-21. Het eindigt met de dood van Mozes, die het beloofde land nooit bereikte.

Een gedeelte uit de aseret hadiebrot (de 10 geboden) van de parasja Jitro. De vierde parasja van het boek Sjemot 20:1-5.

Met Thora duiden Joden soms ook het hele spectrum van gezaghebbende joodse boeken aan. Vanuit dat kader bezien bestaat de Thora dan uit de  geschreven leer (Tenach) en de mondelinge leer (de rabbijnse boeken: Misjna, de Talmoed en de Midras). Op zijn breedst kan het woord worden gebruikt om een leer, lering of filosofie aan te duiden.

Volgens de traditie heeft Mozes de eerste vijf boeken van de Bijbel geschreven, hoewel hij nergens in de eerste persoon schrijft. Aangezien ook Jezus zich hierbij aansloot, hebben we alle reden dit te geloven. Dat ligt echter anders met de bijbehorende gedachte dat met name het materiaal van Genesis tot aan Mozes mondeling zou zijn overgeleverd. Hiertegen worden door sommigen argumenten aangevoerd van drieërlei aard:

1. Argumenten van aardrijkskundige aard. Namen of situaties die ten tijde van Mozes niet meer bestonden worden als nog bestaand beschreven (Genesis 2:11-13, Genesis 10:19 waar in het Hebreeuws staat: zoals gij gaat in de richting van Sodom…), of achterhaalde situaties worden nader verklaard (Genesis 14:2,3, 17; 35:6,19).
2. Aanhalingen uit het Nieuwe Testament waaruit blijkt dat bepaalde woorden uit Genesis al op schrift stonden voordat andere in Genesis beschreven gebeurtenissen plaatsvonden (Galaten 3:8 vgl Jakobus 2:23, Hebreeën 11:5).
3. De argumenten van P.J. Wiseman, die stelt dat Genesis sporen draagt van oorspronkelijke teboekstelling op kleitabletten. Volgens deze schrijver wijst de regelmatig terugkerende uitdrukking “dit is de geschiedenis (‘toledoth’, in onze NBG vertaling vaak vertaald met ‘geslachtsregister’) van…” op teboekstelling door een tijdgenoot die leefde ten tijde van de te boek gestelde gebeurtenissen en ze mogelijk zelf meemaakte. Het verhaal van de schepping zou door God aan Adam zijn geopenbaard en door deze, of door God zelf, opgeschreven.

Kleitablet met de zondvloed uit het Gilgamesj-epos in het Akkadisch

Wiseman wijst voor de onderbouwing van zijn theorie op frappante overeenkomsten in literaire stijl tussen Genesis en de bekende kleitabletten. Het Gilgamesj epos,  een van de oudste literaire werken, begint met de woorden: “Toen in de hoge…” Tablet 4 van het epos (het staat op zes tabletten) eindigt met: “Vierde tablet van ‛in de hoge’. Niet gereed.” Genesis begint met: “In den beginne schiep God de hemel en de aarde.” Hoofdstuk 2 begint met: “Alzo werden voltooid de hemel en de aarde en al hun heir.” Volgens Wiseman betekent dit: “Hiermee is voltooid (het verhaal) ‛hemel en aarde’ en alle tabletten daarvan.” De overgang op een nieuw kleitablet binnen een verhaal werd vaak gemarkeerd door herhaling van woorden, die aan het eind van het ene tablet stonden, aan het begin van het volgende tablet. Dit verschijnsel vinden we ook in bijvoorbeeld Genesis 11:26 en 27. Vanaf hoofdstuk 37 verdwijnen de genoemde kenmerken. Het verhaal wordt dan ook breedsprakiger. Dit klopt met het feit dat de geschiedenis van Jozef in Egypte te boek moet zijn gesteld. Daar gebruikte men geen kleitabletten maar papyrusrollen waarop een doorlopende, en veel uitgebreidere, tekst kon worden geschreven. Alles wat Mozes dan gedaan zou hebben is de verschillende verslagen tot één verhaal samenvoegen en er hier en daar wat aantekeningen aan toe voegen. Dat Mozes zelf kon schrijven hoeven we hier niet meer te betogen. Het schrift bestond, in tegenstelling tot wat men in de negentiende eeuw nog meende, ook in Egypte al meer dan 1500 jaar. Hooguit kan men de vraag stellen of Mozes dan tot de schrijversklasse behoorde. Stephanus geeft ons daarop een antwoord: “En Mozes werd onderwezen in alle kennis (wijsheid NBG) van de Egyptenaren” (Handelingen 7:22 NBV). Deze kennis/wijsheid steunde (net als bij ons nu) op de kennis van het geschreven woord, welke kennis ook zelf deel uitmaakte van die wijsheid. Dat verhalen en wetten als in Exodus en Deuteronomiumrond de uittocht, en mogelijk reeds daarvóór, op schrift stonden, zagen we aan het begin van dit artikel.

Samaritaanse Hoge Priester en Oude Pentateuch, 1905 (Foto credit: Wikipedia)

Voor het slotstuk van de Pentateuch of de eerste vijf (penta) boeken van de Tenach (Hebreeuwse Bijbel), die de grondslag van het joodse geloof vormen en daarmee als de voornaamste heilige boeken van deze monotheïstische godsdienst gelden, heeft men de vermelding van Mozes zijn dood welke men vermoed is opgetekend door Jozua (of iemand anders). Latere bijbelexegeten, zoals Abraham Ibn Ezra (ca. 1093–1167) merkten ook verschillen op in stijl en taal, en suggereerden dat studenten hier hun eigen conclusies uit trokken. In zijn inleiding op Deuteronomium maakte Don Jitschak Abarbanel (1437–1508) duidelijk dat het boek een andere schrijver had dan de vier andere boeken. Beiden waren voorlopers van de huidige tekstkritische benadering, zoals deze in de JEDP-theorienaar voren komt, waarin het boek als een volledig afzonderlijk document wordt gezien, met een relatief late datering.

Al duizenden jaren hebben masoreten er voor gezorgd dat er minutieus met de hand de eeuwenoude teksten werden overgeschreven en ter controle van de betrouwbaarheid van de overgeschreven teksten berekeningen werden gemaakt die op de checksums van het moderne computertijdperk lijken.

De thorarollen worden bedekt bewaard, zodat het perkament niet beschadigt.

Een thorarol met jad (aanwijsstokje)

+++

Related articles

• The Grand Sanhedrin (rabbihotzenvotz.wordpress.com)
  An Assembly of Jewish notables was summoned in April 1806 by the Emperor to consider a set of 12 questions. Those who attended were largely from the Bordeaux or Rhine regions (Alsace and Lorraine).
• http://rosarubicondior.blogspot.com/2011/10/holy-moses-another-bible-blunder.html (atheistgoodlife.wordpress.com)
  Ask any Christian and they’ll tell you Moses wrote those. Even the laws in them are called the Laws of Moses or the Mosaic Laws. That great Jewish historian, Josephus even confirmed it and all Christian will tell you what a reliable historian he was. He even ‘proved’ Jesus was real, so they say…
• The Documentary Hypothesis is Coming Back… (zwingliusredivivus.wordpress.com)
  The Documentary Hypothesis, abandoned in much pentateuchal scholarship of the last 40 years, is making a significant resurgence, although in a new and more precisely argued form. It is once again taking its place as a significant theory of the composition of the Pentateuch.
• Black History Month (kelleeekel.wordpress.com)
  It is in Pentateuch that we are given a great deal of the history of the Hebrew people as well as the law; in Exodus and detailed in Leviticus, Numbers, and Deuteronomy (the second law).  The mandate is that of Passover.  In close study I found, as you will, that there is much said to include the event that gives causation to the Passover Festival.
• Leaving Behind a Legacy (dailybibleplan.com)
  Moses only spent 120 years on this earth thousands of years ago, yet he is still widely known today and will forever be listed as the greatest prophet Israel had ever known.
  +
  By his own admission, he was just a simple shepherd who was “slow of speech”, but he still left behind a legacy that transcends time.  He built that legacy not through his own power or his own works, but through the power of God.
• John Lee’s Grinfield Lectures on the Septuagint (timothymichaellaw.com)
• There Will be No One Volume Edition of the Septuagint and the Greek New Testament (zwingliusredivivus.wordpress.com)
• Sailhamer’s Meaning of the Pentateuch, Take Eleven (greenbaggins.wordpress.com)
  As suggested by this chapter’s title, Sailhamer’s interest here is in identifying and tracing whatever message the Pentateuch may contain about a Coming One, known to us via the NT as the historical Jesus, but anticipated since the beginning of the story as the Savior of Israel and the world.
  +
  Sailhamer reviews his theories about the “making” of the Pentateuch, reminding us of his conviction that an individual author used his own compositions as well as other sources, connecting these texts in a meaningful way. In particular, the poems that occur at the “compositional seams” between major blocks of narrative act both as literary glue and as clues to the theological intent of the Pentateuch.
• Emor (Speak) (blogginghounds.wordpress.com)
  how the community of Israel is to seek holiness and sanctification, just as the Lord Himself is holy. Holiness, as a message to be heeded, is noted multiple times throughout the Book of Leviticus
  +
  the emphasis on personal and individual holiness among the people shifts toward the Levites, because of their specific duties for the Tabernacle.
• Parashah Shemini (blogginghounds.wordpress.com)
  The same God who has placed boundaries around our behavior in every other area of life has placed boundaries around our diets. If we acknowledge that he has the authority to regulate our sexual inclinations and appetites, we must also recognize he has the authority to regulate our stomachs.
• Biblical Nuggets: Documentary Hypothesis (cafn.us)
  Documentary Hypothesis: Also known as the JEDP theory, the documentary hypothesis arose out of the work of nineteenth-century OT scholars K Graf and J. Wellhausen. They suggested that the Pentateuch (the first five books of the OT) was actually a compilation of the work of at least four separate sources, designated as the J (Jehovah) source, the E (Elohim) source, the D (Deuteronomist) source and the P (Priestly) source. The hypothesis stirred great controversy among conservative scholars who generally accepted Moses as the sole author of the Pentateuch.
• Crumb by Crumb (frankhilzerman.blogspot.com)
  the Pentateuch (Genesis is the 1st one of them) is a group of very mysterious texts, with a hidden meaning I think yet elusive for us. a meaning maybe buried forever under the sand of times.
  Crumb’s work shows all of that: the legends and the myths, the tangled stories and their incomprehensible paths, under the black and white, inky, graphic treatment of the artist. highly recommended!
• Is Dawkins Right About the “God of the Old Testament”? (Pt. 4 of 5) (glennpackiam.typepad.com)
  The following six-part series of blogs are adapted from a paper I wrote this year in my Pentateuch class with Dr. John Goldingay at Fuller Theological Seminary. These thoughts are not meant to be the final word on the matter, nor to form a sort of apologetic against atheists.
• Is Dawkins Right About the “God of the Old Testament”? (Pt. 1) (glennpackiam.typepad.com)
• Of Fundamentalists and Fundaments: the Divine Expiration of Torah (onedaringjew.wordpress.com)
  Jewish hashkafah (perspective) of the Jewish Bible says that only the Torah is all from God, and the rest of the Jewish scriptures is a melange of man and God. The meaning of “Torah” can be confusing.
  +
  Most Christians are not “fundamentalist,” that is, they do not believe “all scripture is breathed out (“expired”) by God”. These include vast swathes of Anglicans, Catholics, and many other denominations. They need a big kick up their fundament. In many a Jew’s eyes, a Christian fundamentalist is someone who has gone mental in his, as Rabelais would have said, in his toches (fundament).
• So it’s true: Today’s Biblical Scholars Really Never Have Read Wellhausen (vridar.wordpress.com)
  A conservative evangelical student, asked to read Wellhausen and discuss the reasons for his ordering of sources in the Pentateuch, will not want to read Wellhausen and will try, if possible, to escape from the imposition: what he will do is to read a work which will tell him why Wellhausen was wrong. His pastoral advisers, if he has any, will council him to read this kind of book: they will not advise him to read energetically the works of Wellhausen himself, or of de Wette, or of Kuenen. (James Barr, Fundamentalism (London, SCM, 1977), pp. 121-122.)
  +
  Dr. James F. McGrath makes a startling claim: “The Best Evidence for the Documentary Hypothesis is in the Psalms.” Who would have thought that one could find evidence for the Documentary Hypothesis (DH) in the Ketuvim, a collection of works which probably made their way into the canon about seven centuries after the Torah was recognized as canonical? And not just any old evidence, but “the best evidence”?
  +
  Seeking evidence in the Ketuvim to bolster source-critical conclusions in the Torah is simply wrongheaded.
• Shavuot the 26th of May (kingdomwatch.wordpress.com)
  Where Passover is the celebration of our deliverance from Egypt (the world) and freedom from slavery (sin), Pentecost is a celebration of the giving of the Torah, or the Pentateuch (the 1st 5 books of the Bible, the books of Moses).
• 5 Things That Help Me Trust God? Deuteronomy 1:32   (dianneguthmuller.com)
  All humans have trouble trusting God.  It started with Adam and Eve, continued on with the Children of Israel and is real in our lives today.We must push through our fear and realize God is worthy of our trust.
• The Beach means good times with the Lord. (sfx6c.wordpress.com)
  After powering through the first four books of the Pentateuch, I have found myself in Deuteronomy, and this book is shaping up to be a book I might have to add to my list of favorites. As I said, hearing the voice of God is a privilege and an incredibly unique experience, and the book of Deuteronomy has been speaking incredibly clearly to me over the last couple weeks, and certainly the last several days.
• Is Dawkins Right About the “God of the Old Testament”? (Pt. 3 of 5) (glennpackiam.typepad.com)
• Is Dawkins Right About the “God of the Old Testament”? (Pt. 5 of 5) (glennpackiam.typepad.com)
• The letter killeth but the spirit giveth life (inmyanguish.wordpress.com)
  Sacred books don’t spring out of thin air; there was a Bible before ever its stories and laws were fixed in writing. How the Bible Became a Book starts with the history of writing and its impact on Judaism, but as it goes along, fascinating comparisons with other histories of ‘textualisation’ crop up, together with a wide range of similar disputes about the sources of religious authority.
• Dan Savage, Bold Teens and What Leviticus Really Says (joshuacwilson.wordpress.com)
  Most importantly, it’s easy to forget one crucial difference between America and Israel. Each of these issues Dan brings up (dinner, farming, etc.) were stipulations given to a covenant community. Israel (especially following the liberation from Egypt) was a big family (if not in practice, at least technically). And they were a family set apart under a theocracy—God was their government. The religious and ceremonial laws of Israel were never meant to apply to a secular nation, like America. They are vital to our understanding of who God is, what “holy” means, and what the life and death of Christ really mean for us.
  +
  The Pentateuch—the first five books of the Bible—are of great importance to the whole Bible—even (especially!) to the New Testament. And Leviticus is right in the middle. To an Israelite, that means it’s of central importance; it’s at the “heart.” If Christians don’t have answers to these questions, and don’t voice them, the Bible will continue to be marginalized, and our children will wonder why we base our whole lives on such a hopelessly outdated book.
• Holy People In The Holy Land (jewishpress.com)
  The Theme of the Pentateuch, that the central narrative of the Torah is the promise of and journey to the land of Israel.
  +
  Reward and punishment in the Torah are based on the principle of middah k’neged middah, measure for measure. The punishment must fit the sin or crime. It makes sense to say that if the Israelites neglected or broke mitzvot hateluyot ba’aretz, the commands relating to the land of Israel, the punishment would be exile from the land of Israel. So the Torah says in the curses in Parshat Bechukotai: “All the time that it lies desolate, the land will have the rest it did not have during the sabbaths you lived in it” (Leviticus 26:35).
  +
  reflecting on the opening chapters of the Torah and the story told about the human condition and about God’s disappointment with the only species – us –
  +
  In Genesis 18 the Torah makes clear what God sought from Abraham: that he would teach his children and his household after him “to keep the way of the Lord by doing what is right and just.”
• Bible Study: Noah and the Biblical Writers(pastorjbd.wordpress.com)
  • the Yahwist source ( J ) : written c. 950 BC in the southern Kingdom of Judah.
  • the Elohist source ( E ) : written c. 850 BC in the northern Kingdom of Israel.
  • the Deuteronomist ( D ) : written c. 600 BC in Jerusalem during a period of religious reform.
  • the Priestly source ( P ) : written c. 500 BC by Kohanim (Jewish priests) in exile in Babylon.