De wereld van Lucas #3 De Romeinse wereld

De wereld van Lucas – De Romeinse wereld

Lucas situeert zijn beide boeken (zijn Evangelie en Handelingen) nadrukkelijk in de Romeinse wereld van die dagen. Sinds Julius Ceasar was het Romeinse rijk een keizerrijk, verdeeld in provincies. De exacte bestuursvorm was niet altijd en overal identiek. In Judea en Galilea regeerde meesttijds een stadhouder, maar tussendoor soms ook een plaatselijke regeerder, aangeduid als koning, hoewel in werkelijkheid alleen maar een vazal van Rome. In de wereld van het NT was die afkomstig uit het geslacht van Herodes de Grote.

De keizers

De Romeinse keizers die in de beschreven periode regeerden waren:
• Octavianus, die zich Augustus liet noemen (43 v. Chr. – 14 na Chr.). Hij regeerde bij Jezus’ geboorte. We vinden hem genoemd in Luc. 2:1.
• Tiberius (14 – 37), die regeerde tijdens Jezus’ optreden. We vinden hem genoemd in Luc 3:1.
• Caligula (37 – 41), die regeerde tijdens het ontstaan van de vroege gemeente. Lucas noemt hem niet.
• Claudius (41 – 54), ten tijde van Paulus’ zendingsreizen. Lucas noemt hem
in Hand 11:28 als een ‘latere’ keizer, en in Hand. 18:2 als de dan regerende.
• Nero (54 – 68), in de tijd van Paulus’ gevangenschap te Ceasarea. Lucas verwijst wel naar hem, maar noemt niet zijn naam.

Dit alles wijst op nauwgezetheid: de namen die worden genoemd, zijn inderdaad die van de keizers die op dat moment regeerden, ook al schrijft Lucas zijn Evangelie op basis van onderzoek dat hij pas in 58 kan zijn begonnen. Bij een profetie, uitgesproken onder Caligula, maar pas in vervulling gegaan onder Claudius, noemt hij die nadrukkelijk als een latere keizer (Hand. 11:27-28). En de enige keizer die in zijn verhaal wel ‘een rol speelt’, maar die hij niet bij name noemt is degene die regeerde toen hij zijn verhaal schreef. Die naam hoefde hij niet te noemen, want iedereen wist wie dat was.

De stadhouders van de provincie Syrië

Hetzelfde geldt voor de ‘stadhouders’. Pilatus vinden we uiteraard in alle vier de  evangeliën, maar uitsluitend i.v.m. de kruisiging. Lucas is de enige die zijn naam al noemt aan het begin van Jezus’ optreden (Luc. 3:1). In Handelingen noemt hij Felix en Festus als stadhouders die later over Judea regeerden. De complete lijst van de periode is:
• Valerius Gratus (15 – 26)
• Pontius Pilatus (26 – 36)
• Marcellus (36 – 41)
In de periode 41-44 regeerde er geen Romeinse goeverneur. Het bestuur lag toen in handen van koning Herodes Agrippa I. Daarna:
• Achtereenvolgens: Fadus, Alexander en
Cumanus. (totaal: 44 – 52)
• Antonius Felix (52 – ca. 59)
• Porcius Festus (ca. 59 – ca. 61)

Jezus’ optreden moet zijn begonnen in 26 á 27, en zijn kruisiging moeten we plaatsen in 29 á 30. Dat valt inderdaad in de periode van Pilatus. Paulus’ gevangenschap te Ceasarea viel in de periode 58-60; hij zag dus de vervanging van Felix door Festus. Deze bestuurders droegen gewoonlijk de Romeinse aanduiding ‘praefectus’, maar werden in het Grieks aangeduid als hègemōn, en dat is inderdaad de term die Lucas in zijn beide boeken gebruikt.

Andere bestuurders

Lucas noemt ook verscheidene andere bestuurders:
• Quirinius, die in de periode 6-9 het bewind voerde over de provincie Syrië,
waar o.a. ook Judea en Galilea onder vielen (zie deel 2 van deze serie).
• Sergius Paulus, die in de periode 47-48 regeerde over Cyprus.
• Gallio, die in de periode 52-53 regeerde over de provincie Achaje.
• Publius, op het eiland Malta, over wie we verder niets weten.

Quirinius duidt hij eveneens aan als hègemōn, maar de beide volgende waren ‘proconsul’. Letterlijk betekent dat: iemand die regeert namens de consuls, ooit de hoogste bestuurders in Rome. Lucas noemt ze anthypatos; letterlijk: iemand die regeert namens het hoogste gezag. Dat is in feite de Griekse vertaling van proconsul, maar het zou niet voldoen als vertaling van het ‘praefectus’ van de Syrische en Judese stadhouders (hoewel Pilatus volgens sommigen later ook die titel proconsul heeft gekregen). Publius noemt hij simpelweg een protos, letterlijk een ‘eerste man’. Blijkbaar was hij alleen maar een plaatselijke functionaris die namens Rome de zaken regelde, maar bezat hij geen officiële titel.

Erastus, Olympas, Rhodion, Sosipater, Quartus en Tertius (Menologion van Basilius II)

Dat stemt dan overeen met het feit dat we hem uit de Romeinse annalen verder niet kennen. Terzijde kunnen we nog opmerken dat Paulus in zijn brief aan de Romeinen melding maakt van een ‘stadsrentmeester’ Erastus (Rom.16:23). Van deze man is te Korinte een inscriptie gevonden die verwijst naar
zijn benoeming in 52, het jaar waarin ook Gallio daar aantrad.
Voor de goede orde: de exacte datering van Paulus’ reizen is uiteraard voor een deel juist gebaseerd op bovenstaande feiten en identificaties. Dus we mogen
die ‘perfecte’ overeenkomsten in data dan niet weer gebruiken om daarmee te ‘bewijzen’ dat het allemaal zo goed klopt. Maar wel blijft het feit dat al deze personen toch op de genoemde plaatsen regeerden in juist die periode, en dat de onderlinge volgorde en afstanden in tijd het probleemloos mogelijk maken Lucas’ verhalen daar op een logische en overtuigende manier in te passen. En er blijft natuurlijk ook dan het feit dat Lucas steeds de correcte titulatuur gebruikt. Dit geeft ons toch een overduidelijk beeld van iemand die zelf in die Romeinse wereld leefde en er persoonlijk mee vertrouwd was.

Legercommandanten

Dat geldt ook als hij de Romeinse bezettingsmacht ten tonele voert. Het Romeinse leger was georganiseerd in legioenen, elk verdeeld in 10 cohorten. Een cohort bestond weer uit 6 centuriae (nominaal 100 man), die in tweetallen (‘manipels’) werden opgesteld. Een centuria werd aangevoerd door een centurio. Cohorten werden gewoonlijk aangevoerd door tribunen, en aan het hoofd van het legioen stond een veldheer (dux). Het NT noemt heel af en toe een tribuun, die dan in het Grieks chiliarchos heet (leider van 1000). De enige tribunen die we vinden zijn de niet bij name genoemde commandant van het cohort (volgens sommigen een manipel) dat Jezus komt arresteren in Getsemane (Joh 18), en de garnizoenscommandant van Jeruzalem, Claudius Lysias, ten tijde van de arrestatie van Paulus in Hand. 22 en 23.
De centurio heet hekatonarchos (leider van 100). Lucas noemt er maar liefst 7, waarvan 2 met name. In zijn Evangelie vinden we de centurio die mensen naar Jezus stuurt om genezing te vragen voor zijn doodzieke slaaf, en de commandant van de ploeg die de kruisiging uitvoert (we vinden die ook bij Matteüs, en de laatste eveneens bij Marcus). In Handelingen vinden we driemaal een ongenoemde centurio bij de gebeurtenissen rond Paulus in Hand. 21-24. Daarnaast vinden we Cornelius in Hand. 10-11 en Julius in Hand. 27. Van Cornelius lezen we dat die behoorde tot het ‘Italiaanse cohort’. In Ceasarea, de residentie van de stadhouder, lag een garnizoen van 5 cohorten infanterie en 500 man ruiterij. Eén van die 5 cohorten was dat Italiaanse cohort Dit bestond uit militairen met Romeins burgerrecht, die vrijwillig dienst hadden genomen. Het werd door Rome als bijzonder loyaal en betrouwbaar beschouwd. Julius is de centurio die het gevangenentransport van Ceasarea naar Rome moet begeleiden, waar ook Paulus deel van uitmaakt. Lucas vertelt ons dat hij behoorde tot ‘het keizerlijke cohort’. Het Griekse woord dat hier is vertaald als ‘keizerlijk’ betekent eigenlijk ‘verheven’. We vinden het als ‘Augustus’ in de naam van keizer Octavianus. Dat klinkt dus als een speciale afdeling elitetroepen, en sommigen denken daarom dat het datzelfde cohort is waar een kwart eeuw eerder ook Cornelius toe behoorde. Al met al komt Lucas ook hier over als iemand die precies weet waar hij het over heeft, iemand uit die tijd, die de wereld die hij beschrijft van binnenuit kent.

R.C.R.

+

Voorgaand

De wereld van Lucas #1 Intro – Geneesheer, academicus en evangelist Lucas

De wereld van Lucas #2 Geschiedschrijver en evangelist